Vi-rút Vũ Hán: tự nhiên hay do người?

Với hơn 3 triệu người chết trên khắp thế giới, và sẽ còn nữa, nguồn gốc của vi-rút corona vẫn còn là một bí ẩn. Mọi toan tính điều tra tìm hiểu sự thật đã vấp phải Vạn Lý Trường Thành.

Nhưng đề tài này mấy hôm nay lại rộ lên với tin mới tiết lộ cho biết có mấy nhà nghiên cứu ở Vũ Hán chết trước khi dịch bệnh lan tràn; rồi báo Washington Post duyệt lại dòng thời gian vi-rút hoành hành; rồi tin Tổng thống Biden ra lệnh ngành tình báo trong vòng 90 này phải nộp báo cáo xem có đúng là con vi-rút tai hại này có thoát ra từ phòng thí nghiệm hay không; rồi tin Trung Quốc phản đối ông Biden về lệnh này, gọi đây là một thủ đoạn chính trị mị dân.

Phải chăng đang có phong trào muốn dứt khoát quy trách cho ai đó hoặc nước nào đó phải chịu trách nhiệm về trận đại dịch toàn cầu này? Trong khi chờ đời, mời bạn đọc ĐCV xem qua dòng thời gian mà báo Washington Post ghi nhận:

Những đồn đoán ban đầu

Ngày 30 tháng 12 năm 2019: Sở Y tế thành phố Vũ Hán ra “thông báo khẩn cấp” cho các cơ sở y tế trong thành phố, nói rằng có các ca viêm phổi không rõ nguyên nhân xuất hiện từ Chợ bán buôn hải sản.

Ngày 5 tháng 1 năm 2020: Dòng tweet được biết đến đầu tiên cho thấy Trung Quốc đã tạo ra vi-rut. @GarboHK đã tweet: “18 năm trước, #China đã giết gần 300 #HongKongers bằng cách không báo cáo các ca #SARS, để cho người Trung Quốc đi du lịch khắp thế giới, đặc biệt là đến châu Á để phát tán vi-rút với ý đồ xấu. Giờ đây, chế độ gian tà lại tấn công bằng một loại vi-rut mới .”

Ngày 23 tháng 1: Một bài báo trên tờ Daily Mail có tiêu đề: “Trung Quốc xây dựng ở Vũ Hán một phòng thí nghiệm để nghiên cứu SARS và Ebola – và vào năm 2017 các chuyên gia Hoa Kỳ đã cảnh báo rằng một loại vi-rut có thể ‘thoát ra’ để biến thành mấu chốt bùng phát dịch bệnh.”

Ngày 26 tháng 1: Tờ Washington Times có bài báo với tiêu đề: “Vi-rut corona có thể xuất phát từ phòng thí nghiệm có liên quan đến chương trình chiến tranh sinh học của Trung Quốc.” Sau đó, ngày 25 tháng 3, bài báo ghi chú thêm: “Kể từ khi câu chuyện này được viết ra, các nhà khoa học bên ngoài Trung Quốc đã có dịp nghiên cứu vi-rut SARS-CoV-2. Họ kết luận rằng nó không có dấu hiệu đã được sản xuất hoặc cố tình làm ra trong phòng thí nghiệm .”

Ngày 26 tháng 1: Các nhà nghiên cứu Trung Quốc công bố trên tờ Lancet rằng trong số 41 bệnh nhân nhập viện đầu tiên ở Vũ Hán có 13 bệnh nhân, trong đó có cả bệnh nhân đầu tiên được ghi nhận, không có mối liên hệ nào với chợ hải sản lúc đầu được xem là nguồn gốc của sự bùng phát.

Ngày 30 tháng 1: Thượng nghị sĩ Hoa Kỳ Tom Cotton, phát biểu tại phiên điều trần của Ủy ban Quân vụ, nói: “Loại vi-rut này là một thảm họa ở tầm vóc Chernobyl đối với Trung Quốc. Nhưng trên thực tế, nó có thể tệ hơn Chernobyl, vì ảnh hưởng của vi-rut này mạnh hơn.” Ông nói thêm: “Vi-rut corona có thể gây ra đại dịch toàn cầu. Tôi xin lưu ý rằng Vũ Hán có phòng thí nghiệm an toàn sinh học cấp 4 thuộc loại siêu mà cả nước Trung Quốc chỉ có một, phòng thí nghiệm này làm việc với các mầm bệnh chết người nhất thế giới, trong đó có cả vi-rut corona.”

Ngày 3 tháng 2: Các chuyên gia của Viện nghiên cứu vi-rut tại Vũ Hán (WIV) báo cáo trên tạp chí Nature rằng vi-rut corona loại mới lan truyền khắp thế giới có nguồn gốc từ dơi. Báo cáo cho biết bộ gen của SARS-CoV-2 giống 96,2% với bộ gen của một loại vi-rut corona của dơi có tên RaTG13.

Ngày 6 tháng 2: Tiêu Bá Thao (Botao Xiao), một nhà nghiên cứu cơ sinh học phân tử tại Đại học Công nghệ Nam Trung Quốc, đăng một bài báo nói rằng “vi-rut corona giết người có thể bắt nguồn từ một phòng thí nghiệm ở Vũ Hán.” Ông chỉ ra những tai nạn an toàn trước đây và loại nghiên cứu được thực hiện tại phòng thí nghiệm. Ông đã rút lại bài báo này vài tuần sau đó, sau khi chính quyền Trung Quốc khẳng định không có tai nạn nào xảy ra.

Ngày 9 tháng 2: Trả lời chỉ trích của đại sứ Trung Quốc rằng nhận xét của Thượng nghị sĩ Cotton là “hoàn toàn điên rồ”, nhà làm luật của Mỹ tweet: “Ở đây không phải là một âm mưu, không phải là một lý thuyết. Sự thật là: Trung Quốc đã nói dối rằng vi-rut xuất phát từ chợ thực phẩm Vũ Hán. Sự thật là: phòng thí nghiệm loại siêu chỉ cách chợ này có vài cây số. Vậy thì vi-rut xuất phát từ đâu? Chúng ta không biết. Nhưng ngài đại sứ và các đồng chí cộng sản của ngài có nghĩa vụ chứng minh. Hãy mở cửa ngay lập tức cho các nhà khoa học quốc tế có tay nghề.”

Ngày 16 tháng 2: Thượng nghị sĩ Cotton, đáp lại một bài báo của Washington Post chỉ trích ông, đăng trên Twitter 4 kịch bản: “1. Tự nhiên (vẫn có khả năng xảy ra cao nhất, nhưng gần như chắc chắn không phải từ chợ thực phẩm Vũ Hán) 2. Khoa học thì tốt, biện pháp an toàn thì kém (ví dụ: họ nghiên cứu về xét nghiệm chẩn đoán và vắc xin, nhưng vô tình xảy ra tai nạn). 3. Khoa học thì tồi, an toàn thì kém (giả thuyết thiết kế vũ khí sinh học, vô tình xảy ra tai nạn). 4. Cố ý tung vi-rut (rất khó xảy ra, nhưng không nên loại trừ cho đến khi có bằng chứng). Một lần nữa, không kịch bản nào kể trên là “lý thuyết” và chắc chắn không phải là “thuyết âm mưu.” Chúng là những giả thuyết cần được nghiên cứu dựa trên bằng chứng. “

Các nhà khoa học lên tiếng

Ngày 19 tháng 2: Một nhóm 27 nhà khoa học công bố trên tạp chí Lancet: “Chúng tôi cùng nhau lên án mạnh mẽ các thuyết âm mưu cho rằng Covid-19 không có nguồn gốc tự nhiên.” Nhóm này “hoàn toàn kết luận rằng vi-rut corona này có nguồn gốc từ động vật hoang dã.” Công bố này do Peter Daszak soạn và thu chữ ký, ông ta là giám đốc của EcoHealth Alliance, nhà thầu của chính phủ Hoa Kỳ thay mặt cho chính phủ Hoa Kỳ tài trợ nghiên cứu tại WIV. (3 trong số những người ký tên sau đó nói rằng cũng nên xét theo hướng có tai nạn trong phòng thí nghiệm.)

Ngày 11 tháng 3: Tạp chí Scientific American công bố hồ sơ của nhà vi-rut học Sử Chính Lập (Shi Zhengli), người đứng đầu một nhóm nghiên cứu các vi-rut corona của dơi tại WIV. “Tôi chưa bao giờ mong đợi điều này xảy ra ở Vũ Hán, ở miền trung Trung Quốc,” bà nói. Nếu vi-rut corona là thủ phạm, “Chẳng lẽ chúng đến từ phòng thí nghiệm của chúng tôi?” Bài báo nói rằng sau khi vi-rut xuất hiện, bà Sử cuống cuồng lục lại hồ sơ thí nghiệm của chính bà trong vài năm qua để xem có xử lý sai vật liệu thí nghiệm nào không, nhưng bà ấy “thở phào nhẹ nhõm khi có kết quả: không có trình tự nào trùng khớp những vi-rut mà nhóm của bà đã lấy mẫu từ hang dơi.” Bà nói với tạp chí: “Điều đó làm tôi thoát khỏi những ray rứt. Tôi đã mất ngủ trong nhiều ngày. ”

Ngày 17 tháng 3: Một phân tích của một nhóm các nhà khoa học có uy tín, được công bố trên tạp chí Nature Medicine, cho biết: “Mặc dù bằng chứng cho thấy SARSCoV-2 không phải là một loại vi-rut được cố tình làm ra, nhưng hiện tại không thể chứng minh hoặc bác bỏ các giả thuyết khác về nguồn gốc của nó được mô tả trong bản phân tích này. Tuy nhiên, vì chúng tôi đã quan sát tất cả các đặc điểm đáng chú ý của SARS-CoV-2, kể cả mẩu RBD [receptor- binding domain, miền liên kết thụ thể] được tối ưu hóa và vị trí phân cắt đa cơ, trong các vi-rut corona có liên quan trong thiên nhiên, chúng tôi không tin rằng kịch bản dựa trên phòng thí nghiệm là hợp lý.”

Ngành tình báo lên tiếng

Ngày 27 tháng 3: Đánh giá cập nhật của Cơ quan Tình báo Quốc phòng Hoa Kỳ nói đến chuyện vi-rut corona có thể xuất hiện “bất ngờ” do “cách thực hành không an toàn của phòng thí nghiệm.”

Ngày 2 tháng 4: David Ignatius bình luận trên tờ The Washington Post: “Nghi phạm chính là sự lây truyền ‘tự nhiên’ từ dơi sang người, có lẽ thông qua các khu chợ không hợp vệ sinh. Nhưng các nhà khoa học không loại trừ chuyện một tai nạn tại phòng thí nghiệm nghiên cứu ở Vũ Hán có thể đã làm lây lan một loại vi-rut dơi chết người mà họ đã thu thập để nghiên cứu.”

Ngày 14 tháng 4: Josh Rogin tiết lộ trên tờ Washington Post rằng vào năm 2018, các quan chức Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đã đến thăm WIV và “đã gửi 2 cảnh báo chính thức cho Washington về các biện pháp an toàn không đầy đủ tại phòng thí nghiệm, nơi đang tiến hành các nghiên cứu có nhiều rủi ro về vi-rut corona từ dơi. Các bức công điện này đã dẫn đến các cuộc thảo luận trong chính phủ Hoa Kỳ về việc liệu phòng thí nghiệm này hay phòng thí nghiệm khác tại Vũ Hán có phải là nguồn gốc của vi-rut – mặc dù chưa thể kết luận dứt khoát. “

Ngày 22 tháng 4: Yuri Deigin, một doanh nhân trong ngành công nghệ sinh học, có một bài dài và chi tiết trên Medium, kết luận rằng “đứng trên quan điểm kỹ thuật, không có khó khăn để một nhà vi-rut học hiện nay tạo ra một chủng vi-rut corona mới. Ông nói thêm: “Lập luận trái ngược cũng đáng được nhắc lại: giả thuyết phản biện về nguồn gốc tự nhiên độc nhất của vi-rut cũng chưa có bằng chứng chắc chắn.”

Ngày 24 tháng 4: Dưới áp lực của Tòa Bạch Ốc, Viện Y tế Quốc gia đã ngưng tài trợ cho EcoHealth Alliance, nhà thầu đã cấp phương tiện cho WIV để nghiên cứu vi-rut nơi dơi.

Ngày 30 tháng 4: Tổng thống Donald Trump nói với các phóng viên: “Chúng ta đã nghe nói giả thuyết từ phòng thí nghiệm… Có rất nhiều giả thuyết. Nhưng đúng vậy, chúng ta đang có người xét đến chuyện này hết sức tích cực.”

Ngày 30 tháng 4: Trong một tuyên bố hiếm thấy, Văn phòng Giám đốc Tình báo Quốc gia Hoa Kỳ cho biết: “Cộng đồng Tình báo cũng đồng tình với sự nhất trí rộng rãi của giới khoa học rằng vi rút Covid-19 không phải do con người tạo ra hoặc do biến đổi gen … Cộng đồng chúng tôi sẽ tiếp tục kiểm tra chặt chẽ tin tức trên báo chí và thông tin tình báo mới nổi lên để xác định liệu đợt bùng phát có bắt nguồn từ tiếp xúc với động vật bị nhiễm bệnh, hay đó là kết quả của một tai nạn trong phòng thí nghiệm ở Vũ Hán.”

Ngày 3 tháng 5: Ngoại trưởng Mike Pompeo nói trong một cuộc phỏng vấn với đài ABC News: “Có rất nhiều bằng chứng cho thấy đó là nơi xuất phát. Nên nhớ, Trung Quốc đã từng lây nhiễm cho thế giới, và họ đã từng vận ​​hành các phòng thí nghiệm không đạt tiêu chuẩn. Đây không phải là lần đầu tiên cả thế giới tiếp xúc với vi-rut do thất bại từ phòng thí nghiệm của Trung Quốc.”

Ngày 18 tháng 5: Một người dùng Twitter ẩn danh đăng một luận án y khoa mô tả một khu mỏ ở Mặc Giang, thuộc tỉnh Vân Nam, nơi vào năm 2012 đã có nhiều thợ mỏ mắc bệnh vì loại viêm phổi do vi-rut gây ra.

Ngày 4 tháng 6: Milton Leitenberg, viết trên Bản tin của các nhà khoa học nguyên tử, đánh giá lịch sử an toàn phòng thí nghiệm và loại hình nghiên cứu được tiến hành tại WIV và kết luận rằng không thể dễ dàng bác bỏ lý thuyết rò rỉ phòng thí nghiệm. “Những ưu và khuyết điểm liên quan đến hai khả năng thay thế — thứ nhất, nó nảy sinh như một quá trình tiến hóa tự nhiên giống như nhiều nhà vi-rut học khẳng định; hoặc thứ hai, nó có thể là kết quả của nghiên cứu vi-rut nơi dơi tại Vũ Hán đã dẫn đến việc một nhà nghiên cứu bị nhiễm bệnh và đã đào thoát sau đó — đều dựa trên suy luận và phỏng đoán.”

Bằng chứng mới xuất hiện

Ngày 4 tháng 7: Báo The Times of London đưa tin, một loại vi-rut giống 96% với vi-rut Covid-19 đã được tìm thấy trong một mỏ đồng bị bỏ hoang ở tây nam Trung Quốc vào năm 2012. Mỏ đồng này là nơi sinh sống của một loại vi-rut đã làm 6 ông bị viêm phổi sau khi được giao nhiệm vụ xúc phân dơi ra khỏi mỏ, 3 người trong số này đã chết. Người ta đã thu thập vi-rut này vào năm 2013 và mang về lưu trữ và nghiên cứu tại WIV.

Ngày 28 tháng 7: Jamie Metzl, cựu quan chức an ninh quốc gia của chính quyền Clinton, viết trên The Wall Street Journal, kêu gọi “một cuộc điều tra pháp y toàn diện, trong đó phải được tiếp cận tất cả các nhà khoa học, mẫu sinh học, hồ sơ phòng thí nghiệm và các tài liệu khác của WIV và các tổ chức có liên quan khác của Trung Quốc. Từ chối quyền tiếp cận như vậy nên được coi là một sự thừa nhận tội lỗi của Bắc Kinh.”

Ngày 31 tháng 7: Tạp chí Science đăng bài phỏng vấn bà Sử Chính Lập của WIV. Bà nói rằng không một ai trong viện bị nhiễm bệnh. “Tuyên bố của Tổng thống Trump rằng SARS-CoV-2 đã bị rò rỉ từ viện của chúng tôi hoàn toàn trái ngược với sự thật. Nó gây nguy hiểm và ảnh hưởng đến công việc nghiên cứu cũng như cuộc sống cá nhân của chúng tôi. Ông ấy nợ chúng tôi một lời xin lỗi .”

Ngày 2 tháng 11: David Relman, một nhà vi sinh vật học của Đại học Stanford, viết trong Kỷ yếu của Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia: “Câu chuyện về nguồn gốc thiếu nhiều chi tiết quan trọng, trong đó có lịch sử tiến hóa gần đây một cách hợp lý và chi tiết của vi-rut, lý lịch và nguồn gốc của tổ tiên gần đây nhất của nó, và đáng ngạc nhiên là địa điểm, thời gian và cơ chế lây bệnh đầu tiên ở người.”

Ngày 17 tháng 11: Một bài báo có ảnh hưởng của hai tác giả Rossana Segreto và Yuri Deigin có đoạn: “Cấu trúc gen của SARS-CoV-2 không loại trừ nguồn gốc từ phòng thí nghiệm.” Bài báo lưu ý rằng “vật chủ tự nhiên, trực tiếp hoặc trung gian, vẫn chưa được xác định.” Bài báo lập luận rằng một số tính năng nhất định của vi-rut corona “có thể là kết quả của các kỹ thuật thao tác trong phòng thí nghiệm như gây đột biến hướng vào vị trí.” Bài báo kết luận: “Trên cơ sở phân tích của chúng tôi, nguồn gốc nhân tạo của SARS-CoV-2 không phải là một thuyết âm mưu vô căn cứ đáng bị lên án.”

Ngày 17 tháng 11: Các nhà nghiên cứu của WIV, trong đó có bà Sử Chính Lập, đăng một phụ lục cho báo cáo ngày 3 tháng 2 của họ trên tạp chí Nature, thừa nhận rằng RaTG13, vi-rut nơi dơi có liên kết chặt chẽ với vi-rut corona, được tìm thấy trong một hang đào mỏ sau khi một số bệnh nhân bị ốm “nặng về đường hô hấp” vào năm 2012 khi dọn dẹp hang mỏ.

Ngày 4 tháng 1 năm 2021: Tạp chí New York đăng một bài báo dài của Nicholson Baker, là người đã xem xét các bằng chứng và kết luận rằng kịch bản rò rỉ từ phòng thí nghiệm thuyết phục hơn những gì được tin tưởng trước đây.

Ngày 15 tháng 1: Vài ngày trước khi Tổng thống Trump rời Tòa Bạch Ốc, Bộ Ngoại giao Mỹ phát hành một “tờ thông tin” về WIV, nêu rõ: “Chính phủ Hoa Kỳ có lý do để tin rằng một số nhà nghiên cứu tại WIV bị bệnh vào mùa thu năm 2019, trước khi ca đầu tiên bùng phát được xác định, đã có các triệu chứng phù hợp với cả Covid-19 lẫn cúm thông thường theo mùa.”

Ngày 20 tháng 1: Joe Biden nhậm chức tổng thống Hoa Kỳ.

Ngày 9 tháng 2: Một báo cáo chung của Tổ chức Y tế Thế giới và Trung Quốc tuyên bố: “Các phát hiện về sự cố trong phòng thí nghiệm rất khó có thể giải thích chuyện vi-rut xâm nhập vào con người.”

Ngày 11 tháng 2: Tổng thư ký WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus không loại trừ kịch bản rò rỉ phòng thí nghiệm. Ông nói: “Một số câu hỏi đã được đặt ra là liệu một số giả thuyết có bị loại bỏ hay không. Tôi muốn làm rõ rằng tất cả các giả thuyết vẫn còn bỏ ngỏ và cần được nghiên cứu thêm.”

Ngày 19 tháng 2: Cố vấn an ninh quốc gia Hoa Kỳ Jake Sullivan tuyên bố về báo cáo của WHO: “Chúng tôi lo ngại sâu sắc về cách thức đua tin về những phát hiện ban đầu của cuộc điều tra Covid-19 và các câu hỏi về quy trình được sử dụng để tiếp cận chúng. Điều bắt buộc là báo cáo này phải độc lập, các phát hiện của chuyên gia không bị chính phủ Trung Quốc can thiệp hoặc sửa đổi. Để hiểu rõ hơn về đại dịch này và chuẩn bị cho đại dịch kế tiếp, Trung Quốc phải cung cấp dữ liệu ngay từ những ngày đầu bùng phát.”

Ngày 4 tháng 3: Các nhà khoa học nổi tiếng trên khắp thế giới, trong một bức thư ngỏ gửi cho WHO, kêu gọi một cuộc điều tra mới về nguồn gốc của vi-rut, nói rằng cuộc điều tra trước đó là sai sót. Bức thư giải thích thế nào là một cuộc điều tra “đầy đủ và không hạn chế”. (Sau đó còn có 2 thư bổ sung ngày 7 tháng 4 và ngày 30 tháng 4.)

Ngày 22 tháng 3: Tờ báo Australian của Úc đưa tin: “Vào đầu tháng 11 năm 2019, các nhà nghiên cứu của WIV đã phải nhập viện vì có các triệu chứng phù hợp với Covid-19 mà các quan chức Hoa Kỳ nghi ngờ có thể là nhóm nhiễm bệnh đầu tiên.”

Ngày 28 tháng 3: Chương trình TV “60 Minutes” của Đài CBS phỏng vấn Matt Pottinger, cựu phó cố vấn an ninh quốc gia của Tổng thống Trump. Trích dẫn từ thông tin tình báo đã giải mật, Pottinger nói: “Đã có lệnh trực tiếp từ Bắc Kinh tiêu hủy tất cả các mẫu vi-rut – họ không tự động chia sẻ trình tự gen.”

Ngày 5 tháng 5: Nicholas Wade, cựu phóng viên mảng khoa học của New York Times, viết trên Bulletin of the Atomic Sciences, duyệt lại các bằng chứng và bênh vực mạnh mẽ cho lý thuyết rò rỉ từ phòng thí nghiệm. Ông đặc biệt chú ý đến sự hiện diện của vị trí phân cắt furin (PRRAR), chất làm tăng khả năng lây nhiễm vi-rut cho tế bào con người. Phân tích của ông trích dẫn câu nói của David Baltimore, một nhà vi-rut học từng là Giám đốc Viện Công nghệ California: “Lần đầu tiên tôi nhìn thấy vị trí phân cắt furin trong chuỗi vi-rut, với các chuỗi codon arginine của nó, tôi đã nói với vợ tôi rằng đó là đầu mối giúp xác định nguồn gốc của vi-rut corona. Những đặc điểm này là thách thức quan trọng đối với lập luận cho rằng SARS2 có nguồn gốc tự nhiên.”

Ngày 14 tháng 5: 18 nhà khoa học nổi tiếng công bố một bức thư trên tạp chí Science, nói rằng cần phải có một cuộc điều tra mới vì “các lý thuyết về sự phát tán ngẫu nhiên từ phòng thí nghiệm và sự lan truyền từ động vật vẫn còn giá trị.” Một trong những người ký tên trong bức thư là Ralph Baric, một nhà vi-rut học đã làm việc chặt chẽ với bà Sử Chính Lập .

Ngày 17 tháng 5: Một cựu phóng viên khoa học khác của New York Times, Donald G. McNeil Jr., đăng trên Medium: “Tôi không còn bận tâm nữa và tôi yêu thích thuyết rò rỉ phòng thí nghiệm”. Ông trích lời W. Ian Lipkin của Đại học Columbia – người đã ký vào lá thư tháng 3 năm 2020 trên tạp chí Nature Medicine – nói rằng lập trường của ông đã thay đổi khi nhận được các thông tin mới.

(Theo WP)