Tú Xương thời mở cửa

Nhân vật này chắc nhiều người chơi Phây đã biết mặt quen tên, còn anh em bạn học thì hay gọi là T “khọm” (lịch sự thì gọi là “già”, thân thì kêu là “khỉ”). Là “con ngoan, trò giỏi” của trường Lê Hồng Phong – Nam Định, sau này là lớp trưởng của A0 chuyên toán Tổng hợp. Cả lũ vào trường đại học Kỹ thuật Quân sự để học dự bị một năm chuẩn bị “đi Tây”, lúc này anh em còn dáng vẻ học sinh ngờ nghệch, nhưng T thì đã kinh nghiệm nội trú lắm rồi, chả gì cũng mấy năm ăn cơm tập thể ở tổng hợp trước rồi. T nổi bật với ngoại hình rất “quái”, tóc 3 phân vẫn không giấu được trán hói như Lenin, mồm rộng nói to điếc tai, gân guốc như “người lớn”, chạy rất nhanh, nhanh nhất nhì đại đội đấy. Rất nhiệt tình năng nổ, học giỏi và lại hát hay, hay xung phong hát nữa mới vui chứ (tất nhiên là hát vẫn quá to so với quy định!) – hồi đó chúng tôi đang học tiếng Nga nên hát búa xua cả tiếng Nga, tiếng Việt, đi ăn cơm bụng rỗng không cũng phải hát, nhưng nghĩ lại cũng là kỷ niệm một thời…

Những lúc rảnh rỗi nhìn lên bầu trời đầy sao của Sài Gòn, mấy thằng nhớ nhà, nhưng háo hức về chuyện học hành sắp tới ở phương xa, mỗi đứa một suy nghĩ một mơ mộng, đại loại là “tao sẽ học toán lý thuyết, cùng lắm là vật lý lý thuyết, hoặc không được thì đi học thiên văn học cho nó lãng mạn…”. T thì cực đoan hơn cả, tôi vẫn nhớ hắn nói không chỉ một lần: “tao sẽ đi theo toán, kiểu gì cũng phải phát minh được một định lý, chứng minh được xong mà Việt Nam không biết làm gì với nó nữa thì tao in ra rồi cho vợ gói xôi đi bán ngoài chợ cũng được…”. Và chúng tôi tin T nghĩ như thế thật.

Phải nói rõ thêm cho các bạn đọc trẻ về cái thời “mông muội” của chúng tôi – khi mà toán lý thuyết đang chễm chệ ngôi vương, những học sinh học giỏi là phải đi học toán, mà thấy mấy anh năm trên ai bị phân vào học toán ứng dụng, chả biết học “phần cứng” hay “phần mềm” nhưng cứ buồn thầm, cứ GATO với mấy đứa học toán lý thuyết, còn chí ít thì cũng phải học vật lý lý thuyết mới tạm yên lòng (mặc dù học xong đi đâu làm gì ngoài vào mấy cái Viện chết đói thì cũng kệ, “thanh niên thời đại” nó phải thế!). Mấy thằng tôi được chọn ngành nên cũng khá yên tâm, ngay cái nguyện vọng từ hôm vào học đã ghi luôn như vậy rồi, chứ làm gì có mà có cũng chả biết “quản trị kinh doanh” như sau này (mà mấy môn này bây giờ cũng gần hết thời mất rồi…)

Oái oăm là năm ấy theo chủ trương mới, trường không gửi học viên đi học các ngành lý thuyết nữa, thế là “tan vỡ giấc mơ con”. T được gửi sang học trường Trắc địa ở Moscow, thực ra là một lựa chọn trên cả tuyệt vời, được học giữa thủ đô, một trường có phong trào “đánh quả” kiếm tiền cũng dễ, học ngành ấy ra lại dễ có việc tốt làm ngay. Thế nhưng T buồn hiu hắt, chẳng bao giờ hắn nghĩ lại đi hành nghề “vẽ bản đồ” cả. Thế là phản ứng của tuổi trẻ cũng tiêu cực nhưng có phần hiểu được: thời gian chủ yếu T dành ở ký túc xá để … ngủ! Và để làm thơ… bằng tiếng Nga. Hết thấy thằng bạn lạc quan, to mồm, yêu đời dạo trước, mà chỉ thấy một “cụ” hói trắng đằng trước, tóc dài thượt đằng sau, hút thuốc suốt ngày khi nào không … ngủ. Khó khăn lắm anh em mới rủ được hắn đi học buổi đực buổi cái, mà cái thời “bôn sệt”ấy hơi nhiều điểm “khá” thì sứ quán đã hằm hè đuổi sinh viên về nước rồi, nữa là “chây bửa”, cũng may nhờ thông minh T cầm cự được mấy năm.

Môn duy nhất thi thoảng T còn chịu học, đó là toán, rồi thế nào đến năm thứ hai trường cử đi thi, hắn được giải nhất toán sinh viên toàn Moscow, một chuyện cũng rất hy hữu đấy! Thế là T càng yên tâm… ngủ!

Tôi không học cùng trường nên chả biết có chính xác không, nhưng nghe kể là cuối năm thứ hai có môn thi “vẽ bản đồ” gì đấy, mà ngày xưa vẽ là vẽ, chứ làm gì có máy tính với internet như bây giờ. Ngồi nghiến răng vẽ mấy cái đường đồng cấp lít nha lít nhít điên cả tiết, rồi gần xong lại rơi rớt cả mấy giọt mực lên giấy, thế chỉ còn nước vứt đi vẽ lại, cú quá T viết luôn mấy từ bậy bạ lên đấy, rồi vứt bản vẽ đi, chả nộp bài thi cử gì nữa. Thế nào có mấy em năm dưới thấy anh T “tiêu cực”, sợ ảnh hưởng thành tích toàn đơn vị, toàn trường, nên mách với khoa và với sứ quán… Kể ra T có thể xin thi lại được, chả gì thì cũng mang lại thành tích toàn thành cho trường kia mà, thế nhưng T cũng “cùn”, vả lại quá chán rồi, nên bị dọa đuổi thì nhất trí về luôn, về chả mang theo cái gì (ngoài một số đồ bạn bè thân “ủng hộ”)!

Mấy năm sau vài thằng bạn tốt nghiệp về, thì thấy “cụ khọm” đang ở Nam Định, ngày ngày hút thuốc lào vặt rồi lại ngủ. Bố mẹ T nhờ bạn bè động viên T thi lại đại học, vào trường nào cũng được, chứ ai lại thế này.

Nể bạn, T cũng nộp hồ sơ thi đại học, chả nhớ trường gì, chỉ biết hắn kiên quyết không học ôn gì cả, đến hôm thi anh em đến giục hắn mới uể oải đi. Chắc là mấy giám thị ở cuộc thi năm ấy phải ấn tượng cả đời, họ cũng trẻ hai mấy tuổi thôi, mà thấy một “cụ” lọm khọm đến, mang theo cả ống điếu thuốc lào! Giám thị định không cho mang vào, nhưng T kiên quyết không chịu, bảo làm gì có quy định nào không được mang, miễn là tôi không hút trong phòng thi thì thôi chứ! Không cãi lý được với “cụ”, họ đành cho “cụ” mang ống điếu vào, mà cụ làm bài cũng nhanh lắm, 180 phút mà non tiếng cụ đã nộp xin ra, một đằng là xong rồi, chỉ có thế thôi, một đằng cũng thèm rít thuốc lào… Lần ấy T thiếu nửa điểm, thế là từ bỏ học hành…
Hồi tám mấy T trông còn “khọm” hơn cả bây giờ, cứ ở nhà không ngủ thì làm thơ, bây giờ làm thơ tiếng Việt để… tán vợ! Được cái cô bé ấy được tặng bài nào cũng thích, còn T thì cẩn thận lắm, ghi lại hết thơ thẩn để làm database sau này (cô này mà không đồng ý yêu thì để chuyển thơ qua cô khác, cũng may cô này đoán được mưu đồ của T nên đồng ý sớm, cho đỡ phí mấy chục bài thơ!). Chứ làm gì rồi cũng thấy chán, mà đã chán là không làm được, “càng dễ càng khó làm”. Phụ huynh kiếm được cho T suất đi lao động bên Đông Đức, tưởng đổi vận đến nơi, thế nào sang đấy “nó” lại sập mất, lại về. Hồi đó T làm việc kỷ luật lắm, tay quản lý người Đông Đức cứ gạ T ở lại (bao người khác ở lại đấy) đi làm tiếp, cần thủ tục gì nhà máy lo hộ toàn bộ, nhưng tính T là thế, về thì về!

Hai vợ chồng quyết tâm ra Hà Nội, thời đầu cũng khó khăn, T còn đạp xe đạp, đường phố có biết mấy đâu. T cũng đi làm mấy nơi, toàn chỗ cũng của anh em bạn bè, chúng nó cũng biết T “vĩ đại”, không phải loại đầu óc kinh doanh mánh mung, nên giao toàn những việc dễ mà khó, kiểu như bảo hành sao cho máy tính nào cũng chạy được… Khó ở chỗ nó dễ quá đối với T, mà đã dễ là khó làm rồi… Hơn nữa cứ T làm ở đâu một thời gian thì công ty ở đấy lại “không kinh doanh nữa”, nặng vía thì phải?

Cô vợ T đảm đang lắm, thấy chồng vất vả thế thì giao cho một nhiệm vụ khó: đưa đón, dạy dỗ hai thằng con (tự nhiên liên tưởng đến Tú Xương – mà cũng đúng người quê T luôn!). Việc khó này thì T lại rất mát tay, thằng cu anh năm lớp 12 đã được huy chương vàng Olimpic Vật lý quốc tế, rồi xuất ngoại để “trả thù” cho bố, sang Bách Khoa Paris mặc bố can nát nước, còn cu em cũng sắp đến lúc thử lửa như cu anh rồi.

Thấy ông anh mình phải đón đưa hai đứa để học hành, rồi giữa chừng không biết làm gì nên cô em gái mới tặng T cái máy ảnh, thế là tạo cho T một niềm đam mê. T chụp a-ma-tơ nhưng khá lắm, chụp gì cũng đẹp, mà lại rất hay chụp, mà lại chụp mọi lúc mọi nơi… Rồi FB xuất hiện, đúng là gặp đất dụng võ, T “tả xung hữu đột”, mỗi ngày mười mấy stt. Qua FB mọi người hiểu T nhiều hơn, ảnh cũng nói lên tình, văn thơ thì tất nhiên nói lên người rồi! ACE hay vào FB đánh giá T “tỉnh” lắm, từ thời sự quốc tế, quốc nội đến văn hóa, sự kiện… cái gì T cũng tham gia được, viết rất hay và logic. T lại có tài “xuất khẩu thành thơ” – cứ bình cái gì là phải bình bằng thơ mới vui! Rồi thì bình luận, tranh luận, bút chiến… đủ cả, phải nói T “cày” FB rất năng suất!

Nếu ngày mai các bạn gặp một “cụ” hói trắng, vác cái máy ảnh rất to, lang thang sáng Hồ Tây chiều Mỹ Đình, tối Bờ Hồ, mai lại Kim Ngưu rồi thì khả năng lớn đấy là T “khọm”. Bây giờ thì phố nào cũng thuộc rồi!

Anh em cùng thời đến bây giờ vẫn đánh giá rất cao trí tuệ của hắn, vẫn biết hắn là thằng tài, thì không cách này hay cách khác sẽ đến lúc hắn làm được, tất nhiên đó phải là việc khó rồi! Chưa biết hắn sẽ bộc lộ ra ở chỗ nào, là cái gì thôi, nhưng “cứ đợi đấy!”. Chỉ đoán biết, bao nhiêu năm nay chắc hắn đang ấp ủ cái gì, thể nào cũng có cái gì… Chẳng có khi nào là muộn cả, cứ thử nghĩ về Khương Tử Nha, hay chí ít là chú Trần Đĩnh vừa rồi thì biết! Đối với anh em, hắn là “người bình thường nhưng không hề tầm thường!”. Mà thậm chí cũng không bình thường lắm đâu.

P.S.1: Luật sư Trần Vũ Hải đặc tả về ông bạn cùng lớp mình như sau: BQT từng là đồ hiếm. Cấp 1 phổ thông (tiểu học) cuối cấp đạt giải nhất văn toàn tỉnh, cuối cấp 2 (trung học cơ sở) đoạt giải nhì toán quốc gia. Làm lớp trưởng A0 chuyên toán Đại học tổng hợp, cuối cấp giữa học kỳ được (bị) mời về quê Nam Định. Đáng tiếc cho tài năng của T “khọm”, sinh không đúng thời.

T “khỉ” – giỏi nhất trong những người chưa tốt nghiệp đại học, thông minh nhất trong những người thất nghiệp, người chồng đảm đang giỏi việc nhà lẫn việc vỉa hè. Ngoài ra T là ông đồ dạy toán, lý hoá đáng yêu vì không nhận thù lao cho các cháu trong xóm phố mặc dù ví rỗng. T muốn làm nhà cách mạng vì giống Lê Nin, nhưng nhát quá, sợ vợ mắng nên chỉ dám ôm mộng đến kiếp sau… Nhưng bây giờ bạn có vẻ mãn nguyện vì 2 con ngoan giỏi, vợ biết kiếm tiền cho T thả sức lang thang ngoài đời và trên FB. Hai người (tất nhiên ngoài cha mẹ) T biết ơn nhất là vợ và Mark Zuckerberg.

P.S.2: Tuy vậy mối tình với toán vẫn chưa dứt được, “đã chôn điếu xuống lại đào điếu lên”. Hắn vẫn “nghịch” toán (liều thế chứ, chả hiểu vợ có biết không?!). Nhiều năm rồi, khá nhiều phát kiến về số học, và nhất là về hình học (hắn vẽ hình trên computer rất đẹp, các bạn thử vẽ xem có được không đã, tôi thì chịu, chứ chưa nói đến nghĩ ra những bài toán đẹp, những lời giải ngoạn mục). Hắn âm thầm đăng tải khá nhiều qua mạng với “Tây” (mà chưa chắc đã âm thầm, có cái tôi và các bạn có quan tâm tới ba cái chuyện này đâu mà biết…), ví dụ: “My Triangle Geometry”.

P.S.3: Theo lời đồn thì mấy chữ hắn viết năm xưa trên cái bản vẽ bị dây mực là: “Sắp tới một ngày thằng ngốc nào cũng có thể dùng máy mà vẽ mấy cái hình này”.

Trích trong Đông Âu Anh Hùng Truyện của tác giả Nam Nguyen.

Đăng trên trang Viet Studies; 23/5/2021.

Hình minh họa lấy từ trang facebook: My Triangle Geometry, tác giả Tuấn Khỉ.