Tranh chấp bản quyền Quốc Ca nhìn theo góc độ bản quyền

Nhân vụ lộn xộn về bản quyền của bài Quốc ca Tiến quân ca, gây bức xúc lớn ở trong nước, với tư cách là người vừa mới «gác bàn phím » trong lĩnh vực này, sau 27 năm công tác liên tục ở 1 trong những cơ bản bản quyền lớn nhất thế giới, la SACEM của Pháp tôi viết bài này để giúp các bạn hiểu được những nét cơ bản của chuyện bản quyền, từ đó chúng ta biết rõ ai đúng ai sai. Để hiểu rõ và cũng để viết 1 lần cho nhiều những trường hợp khác tương tự lại có thể lại xẩy ra, bài có thể được viết hơi dài. Nếu các bạn muốn biết tường tận thì nên đọc đến cuối. Tôi cũng sẽ chỉ cố gắng nói đến các phần có thể liên quan đến sự kiện trên.

Các cơ quan bản quyền trên thế giới đều nằm trong, tạm dịch, Hiệp hội bản quyền quốc tế, La CISAC (la Confédération internationale des sociétés d’auteurs et compositeurs). Những nguyên tắc cơ bản về bản quyền của các nước trong hiệp hội là giống nhau và Việt Nam cũng đã là thành viên của CISAC. Vậy trước tiên là đừng có nói là luật của chúng tôi khác.

Để cho dễ diễn đạt, tôi lấy SACEM làm thí dụ.

Khi một nhà soạn nhạc làm ra 1 bản nhạc, để bản nhạc có bản quyền, ông ta phải đến đăng ký bản quyền ở SACEM, tức là nộp bản gốc. Sau 1 thời gian xét duyệt để biết là không phải đạo nhạc…, SACEM công nhận bản quyền của bản nhạc này và SACEM có nghĩa vụ phải bảo vệ bản quyền của nó, phải thu tiền bản quyền của nó để trao lại cho nhà soạn nhạc.

1. Như vậy bản quyền chỉ có khi được 1 cơ quan bản quyền hợp pháp công nhận. 

Trường hợp bản quyền khác liên quan như phối âm, phối khí, thậm chí thay đổi 1 tý cả phần lời và nhạc thì sao?

Không ít các bài bản nhạc gốc được thay đổi 1 tý lại bán chạy hơn (tạm gọi là bản phối). Trong trường hợp như vậy, tác giả của bản phối cũng phải làm 1 động tác tương tự như tác giả của bản gốc, tức là cũng phải mang đến SACEM để được xét duyệt và công nhận bản quyền. Nhưng, cái nhưng này vô cùng quan trọng đây: khi bản phối đó có tạo ra bản quyền thì tác giả của bản phối chỉ được hưởng 1/12 bản quyền, còn 11/12 trả cho tác giả bản gốc. Các chú cứ chế, anh cứ nhận.

2. Như vậy, bản quyền của bản phối cũng chỉ có được khi được cơ quan bản quyền công nhận.

Khi nào thì hết bản quyền?: Nói một cách vắn tắt nhất thì sau khi tác giả chết 70 năm thì hết bản quyền, tác phẩm trở thành 1 tài sản chung của nhân loại, ai muốn chơi ở đâu cũng được, không phải trả tiền bản quyền nữa.

Trường hợp nhà sản xuất đĩa hát hay các phương tiện khác thì sao ?(Tôi tạm gọi là các nhà sản xuất đĩa).

Các nhà sản xuất đĩa, trước khi ra đĩa, phải xin phép SACEM trước về nội dung của đĩa và số lượng phát hành. Trên cơ sở đó SACEM bắt nộp tiền bản quyền cho việc sản xuất đó. Xin nhấn mạnh để các bạn biết là Nhà đĩa hoàn toàn không có bản quyền với các bản nhạc trên đĩa đó nhé, SACEM vẫn hoàn toàn có bản quyền với các bản nhạc đó. Nếu bạn sử dụng đĩa đó ở nơi công cộng, bạn vẫn phải trả tiền bản quyền cho SACEM, mặc dù bạn đã bỏ tiền mua đĩa.

SACEM đương nhiên không có quyền thu bản quyền với các bản nhạc đã trở thành tài sản của nhân loại. 

3. Như vậy, bạn mua đĩa mà có bản nhạc hết bản quyền thì cứ thoải mái dùng ở bất cứ nơi đâu nhé. Nhà đĩa đừng có ấm ớ mà đòi tiền bản quyền.

Trở lại với bài Tiến quân ca: Gia đình nhạc sỹ đã hiến cho nhà nước, như vậy có thể coi bản nhạc này là tài sản chung rồi, không ai có quyền thu bản quyền. 

Cơ quan bản quyền âm nhạc của Việt Nam, VCPMC đã được thành lập từ lâu rồi và đã hoạt động rất có hiệu quả, đã là thành viên của CISAC. Mọi vấn đề liên quan đến bản quyền phải do cơ quan này quyết định như tôi đã nói trong bài viết.

Qua những điểm mà tôi đã nói ở bài này, thì các bạn có thể thấy rõ là tất cả những lời tuyên bố về bản quyền(bất cứ dạng nào) đối với bản Tiến quân ca đều vô nghĩa. VPCMC không hề công nhận bản quyền của họ. Bản thân bà Trần Lệ Chiến là một trong những lãnh đạo của VPCMC cũng đang rất bức xúc về vấn đề này. 

Các hãng nào đó đưa bản phối của họ lên youtube và đòi bản quyền là vô lý vì họ làm gì có bản quyền được công nhận bởi VPCMC và hơn nữa, nói 1 cách tóm tắt nhất, quy tắc số 1 về bản quyền trên youtube là bạn không có quyền đưa lên mạng các tác phẩm không phải của bạn hoặc không được phép. 

Các hãng nào đó đòi tiền bản quyền vì ai đó đã lấy (sử dụng) từ đĩa của họ cũng vô lý vì nhà đĩa không có bản quyền với nhạc ghi trên đĩa và hơn nữa bản nhạc này đã là của chung.

Từ lâu rồi ở Việt Nam ta, người dân vẫn kêu ca rất nhiều về hệ thống luật Pháp của Việt Nam là chồng chéo, luật không rõ ràng… Kể về lời ca thán thì nhiều lắm không thề kể hết. Nhưng đây là chuyện luật bản quyền rất rõ ràng và những luật này không có ảnh hưởng gì đến hệ thống chính trị của Việt Nam. Người ta có thể thông cảm cho nhà chức trách không rõ lắm về bản quyền nên vẫn chưa biết xử lý ra sao. Nhưng sau bài viết này của tôi một thời gian và về sau này vẫn còn các vụ tương tự không được giải quyết thì người dân lại có quyền nghi ngờ về các nhóm lợi ích đang hoành hành ở nước ta. Rất mong các nhà chức trách giải quyết dứt điểm. Người dân ở Việt Nam sẽ không thể nào hiểu nổi là một nước có chuyên chính vô sản, có thể làm được những chuyện tầy trời mà lại không thể làm được cái chuyện cỏn con thế này. 

HOÀNG Quốc Dũng 

(Paris)