Tàn dư Xô Viết

Người Nga theo đạo chính thống (Orthodox), thờ chúa Jesus nên ngày 16.4 tới đây cũng kỷ niệm ngày chúa phục sinh (theo lịch Sa hoàng cũ). Thời còn Liên Xô, nhà nước không thích cho dân đi đạo nên người ta nghĩ ra đủ các ngày kỷ niệm trong tháng 4 để hướng xã hội vào các ngày lễ đó.

Nào là ngày „Du hành Vũ trụ“, „Ngày truyền thống Công An”, „Ngày thành lập Công Đoàn“, „Ngày Danh dự Quân nhân“ rồi còn ngày sinh Lenin nữa chứ. Ngày du hành vũ trụ còn có các loại bánh kẹo quốc doanh in hình phi công Gagarin đẹp trai đang tủm tỉm cười. TV phát các chương trình nhảy múa ca nhạc liên miên. Nhưng dân chúng không quan tâm đến những buổi hòa nhạc bất tận đó. Họ tìm đến các nhà thờ, thắp nến, làm bánh lễ phục sinh và tưởng nhớ chúa Jesus, dù ông không xuống trái đất bằng tàu vũ trụ.

Thời đó nhà nước và giáo hội nhìn nhau bằng cặp mắt ác cảm.

Sau khi Liên Xô sụp đổ, nhà nước Nga thay đổi thái độ với đạo chính thống. Bỗng nhiên các vị cựu đảng viên cộng sản rồi cả tân cộng sản, các nhà tư tưởng quốc gia, các vị từ tổng thống đến thủ tướng đều đi nhà thờ, thắp nến và cầu nguyện. Họ nhìn chúa bằng nét mặt buồn buồn, cứ như là họ đang sám hối vì từng lầm lỡ đóng đinh chúa lên thánh giá.

Ngày nay nhà thờ và nhà nước lại thống nhất trong mọi việc. Đây không phải là sự thay đổi về quan hệ giữa nhà nước và giáo hội, mà là sự kế thừa một di sản xô-viết: sự tráo trở và độc ác.

Tráo trở vì nhà nước giả vờ yêu giáo hội để lấy lòng dân và giáo hội cũng làm như vậy. Độc ác khi mà giáo hội và nhà nước cùng hùa nhau xua quân sang bắn giết nhân dân Ukraine cùng chính thống giáo. Trong dịp lễ chúa giáng sinh vừa qua quân đội Nga không ngừng bắn, vẫn ném bom, phóng hỏa tiễn tàn sát người Ukraine, trong khi các cha kéo ra trận địa ban phước lành cho các pháo thủ. Trong ngày chúa phục sinh tới đây sự ác độc nấp danh chúa này sẽ tiếp tục xảy ra.

Chuẩn tướng quân đội Đức Gert Gawellek cũng đánh giá về di sản xô-viết như vậy.

Năm 1987, viên sỹ quan Đông Đức này được cử sang Học viên quân sự Frunze ở Moskva để đào tạo thành lực lượng kế cận. Học viện này mang tên vị nguyên soái khét tiếng trong cuộc nội chiến Nga (1917-1922). Frunze là lò đào tạo ra các tướng lĩnh cao cấp của Hồng quân Liên Xô và quân đội các nước XHCN. Đây không phải là trường võ bị bình thường, mà là nơi nghiên cứu và đào tạo về chiến lược và học thuyết quân sự. Đáng kể nhất trong số học viên là nguyên soái Georgie Schukow (G.K.Zhukov), anh hùng của đại chiến thế giới 2, người đã khiến binh sỹ dưới quyền khiếp sợ khi ông ra lệnh cho hàng chục ngàn quân phải vượt qua bãi mìn của Đức trong trận chiếm cao điểm Seelower để vào Berlin. „Nhất tướng công thành vạn cốt khô“ chính là đây. 

Chàng thanh niên Đức Gert Gawellek với truyền thống võ quan Phổ và lý lịch đảng đỏ chót rất vinh dự được vào Frunze. Trong số 4.800 sỹ quan Đông Đức được đào tạo ở Liên Xô, chỉ ai ưu tú nhất mới được vào học viện này. Giáo viên là các tướng lĩnh đã dày dạn khói súng từ chiến tranh Triều Tiên và sau này là từ Afghanistan trở về. Khi đó Gert coi các lý thuyết về „Bão lửa“ của Liên Xô là ưu việt, sẽ nhận chìm các sư đoàn NATO thù địch.

Năm 1990 Gert tốt nghiệp với tấm bằng đỏ mà từ nó, anh có thể lên đến cấp tướng ở quê nhà. Anh về Berlin vào lúc nhà nước XHCN đang bị xóa bỏ cùng bức tường. Quân đội Nhân dân Quốc gia CHDC Đức (NVA) đang chuẩn bị sát nhập vào quân đội Tây Đức (Bundeswehr), thành viên của kẻ thù NATO. Vốn gắn bó với binh nghiệp nên Gert lo sợ sẽ bị đào thải. Nhưng anh tiếp tục được ở lại quân đội. Nước Đức thống nhất cần kiến thức và sự chuyên nghiệp ở anh chứ không cần lý lịch. Gert Gawellek không phải là sỹ quan cấp tướng duy nhất của Bundeswehr xuất thân từ quân đội cộng sản.

Năm 2001 Gert là sỹ quan Đức lứa đầu tiên sang chiến đấu ở Afghanistan. Về nước anh từng chỉ huy các lữ đoàn tinh nhuệ, từng là sỹ quan quân báo chuyên phân tích tình hình trong bộ tổng tham mưu. Năm 2015 anh được tiến cử làm tùy viên quân sự Đức tai Nga. Nhưng tình báo Nga biết lý lịch của anh nên từ chối. Năm 2022 anh về hưu với hàm chuẩn tướng. Chiến tranh Ukraine xảy ra, chính phủ mời anh làm chuyên gia cao cấp để phân tích tình hình chiến sự ở mặt trận. Giờ đây, viên sỹ quan văn võ toàn tài, biết tiếng Nga và hiểu quân đội Nga như lòng bàn tay hàng ngày vào mạng lấy tin, xem hình ảnh để đưa ra các nhận định.

Chứng kiến những hình ảnh lính Nga chặt đầu, chặt tay, cắt tiết hoặc thiến sống tù binh Ukraine anh bỗng nhận thấy sự  nhẹ dạ trước kia của mình. Hồi học ở Frunze, anh chỉ hơi lạnh gáy khi thấy người Nga rất sùng bạo lực, hở tý là đánh nhau, là rút dao. Giờ anh hiểu ra đó là tiềm năng ẩn chứa trong xã hội lâu nay.

Những sự thật anh thu thập được từ chiến trường: Bất chấp sinh mạng lính, cách đối xử tàn tệ với cấp dưới, cách sử dụng vô tội vạ phi, pháo, bom, mìn, xe tăng, kể cả các loại vũ khí „bẩn“ như bom bi, bom phốt pho, bom khí, khiến anh kết luận chiến thuật của Nga là „Lấy thịt đè người“. Anh nói: Bộ Binh Nga về thực chất chỉ là pháo và xe tăng.

Không chỉ Gert nhìn ra các dấu ấn văn hóa, lối sống xô viết trong quân đội Nga hiện nay. Tình báo Anh có một báo cáo riêng về nạn nghiện rượu trong quân đội Nga. Trong số gần 170.000 binh lính bị chết và bị thương ở mặt trận, một tỷ lệ không nhỏ là do con ma men. Bên cạnh việc làm mất đi sức chiến đấu của quân đội, nó còn tạo ra vô số sự cố về chỉ huy, thậm chí bắn nhầm vào quân mình. Đã có những binh sỹ chết vì cảm lạnh trong chiến hào sau khi say rượu.

Câu chuyện của Margarita, một nữ y tá Nga đang loan tải trên mạng chỉ nói lên phần nhọn của tảng băng về nạn bạo hành trong quân đội Nga nói chung và nạn xâm hại tình dục đối với nữ binh sỹ nói riêng. Theo Margarita thì ¼ số nữ quân nhân bị ép uổng về tình dục và chỉ số ít trong họ dám nói ra điều này.

Còn việc binh sỹ nam bi đánh đập, hành hạ, thậm chí bị bắn chết nếu không tuân lệnh là điều cơm bữa. Con số lính Nga bị thương, bị chết bỏ lại trên mặt trận có thể lên đến hàng ngàn. Một phụ nữ Nga ở Kherson kể lại rằng: Một buổi tối tháng bảy 2022 chị phát hiện ra mùi hôi thối nồng nặc quyện với mùi lốp xe cháy. Thì ra quân Nga đang xếp xác của binh sỹ xen vào các lớp lốp cao su rồi đổ xăng đốt.

Nhận ra bản chất man rợ ở đó, người phụ nữ chất phác nói ngay: Khi chúng đốt xác lính của chúng, tôi hiểu ngay là chúng sẽ thua cuộc chiến này!

Hình ảnh của quân đội Nga hiện nay bên cạnh những cơn bão lửa bằng bom và pháo binh hủy diệt, là một bộ máy nghiền thịt không biết  tiếc sinh mạng, là một đội quân kém về tổ chức, lạc hậu về tác chiến, tha hóa về đạo đức và bệ rạc về kỷ luật.

Với cái gánh nặng xô viết đó trên lưng, Nga không thể thắng được cuộc chiến ở Ukraine.

Nga muốn thôn tính Ukraine vì nghĩ đây là mắt xích yếu nhất trong vành đai các nước lân bang đang ngả theo phương tây. Các nước Baltic và Bắc Âu tuy nhỏ nhưng có cái vỏ cứng là truyền thống văn hóa và nền dân chủ lâu đời. Cuộc chiến tranh Phần-Lan 1939-1941 và sức kháng cự liên tục của người dân Estonia, Latvia, Lithuania (Litva) trong suốt thời kỳ Liên Xô chiếm đóng đã để lại ấn tượng. Trong khi đó việc thôn tính Crimea năm 2014 không tốn một viên đạn, rồi việc mau chóng  chiếm đóng một phần vùng Donbas khiến Putin mơ đến một cuộc hành quân với thế chẻ tre.

Nhưng không ngờ chỉ 8 năm sau, Ukraine đã thay đổi và bỗng trở thành kẻ khắc tinh của Nga.

Trong các nước thuộc Liên-Xô cũ thì Ukraine có nền kinh tế hùng mạnh nhất, có thể tự sản xuất từ tiểu liên AK47 đến tên lửa, xe tăng và cả máy bay. Đất nước 45 triệu dân từng sở hữu bom hạt nhân cho đến năm 1994 nên về lý thuyết, có đủ tiềm năng khôi phục lại vũ khí này. Ukraine với diện tích bao la hơn 600.000km², với nền nông nghiệp trù phú nhất châu Âu chính là hậu phương hoàn hảo cho một cuộc chiến tranh tổng lực. Nền giáo dục phát triển ở đây đào tạo ra lực lượng tin học đông đảo hàng đầu châu Âu v.v. Bên cạnh đó Ukraine còn được cả một liên minh quốc tế hùng hậu tiếp viện về vật chất, từ liều thuốc kháng sinh, bông băng quân y đến tên lửa HIMARS, xe tăng LEOPARD. Hơn 30.000 binh sỹ Ukraine đã và đang được huấn luyện ở các nước NATO. Hàng ngày, hàng giờ họ được tình báo phương tây cung cấp các loại thông tin quan trọng.

Kể từ 2008, quân đội Ukraine đã bắt đầu tìm cách thoát Nga và chuyển theo hướng NATO. Binh pháp phương tây đề cao quyền tự do của các sỹ quan tại chỗ, giảm bớt sụ phụ thuộc quan liêu vào cấp trên và coi trọng sinh mạng binh lính. Do vậy quân đội Ukraine tác chiến khác hẳn Nga. Họ thường hoạt động theo nhóm nhỏ, cơ động nhanh. Họ áp dụng kỹ thuật cao: các phần mềm thu thập tọa độ của quân Nga do dân cung cấp qua Internet kết hợp với thông tin vệ tinh, các phần mềm điều khiển drone (máy bay không người lái) do Ukraine tự tạo. Họ chủ yếu sử dụng các loại đạn thông minh với hiệu quả cao. Chiến thuật của họ là lấy yếu đánh mạnh và bảo toàn lực lượng.

Cũng vì những yếu tố trên mà số tử vong của Ukraine chỉ bằng 1/3 của Nga (Theo bộ quốc phòng Mỹ thì 45.000 lính Nga bị chết, so với 17.000 lính Ukraine). Ở Bakhmut tỷ lệ này theo bộ Tổng tham mưu Ukraine là 1/5. (chưa được kiểm chứng).

Sau một năm, cục diện chiến tranh đang tiến đến thế quân bình. Ở Đông Ukraine hai bên có quân số tương đương nhau. Ukraine mỗi ngày bắn 7.000 đạn đại bác thông minh, tuy it nhưng hiệu quả hơn 21.000 viên đạn (đa số là mù) của Nga bắn sang. Nga có nhiều phi cơ hơn, nhưng không còn làm chủ được bầu trời nữa, trong khi Kiyw sắp nhận thêm gần trăm máy bay MIG-29. Các hệ thống phòng không do phương tây cung cấp đã hạ 60% đến 70% số tên lửa và drone tự sát của Nga.

Từ bốn tháng nay, mặt trận không hề nhúc nhích, chỉ giằng co. Hai bên đều dọa sẽ phản công.

Đây chính là cuộc chiến tranh đầu tiên giữa hai quốc gia đại công nghiệp kể từ sau đại chiến thế giới lần thứ 2. Hệ thống Internet-Starlink lần đầu tiên được sử dụng rộng rãi ở Ukraine. Đây cũng là nước đầu tiên thành lập lực lượng tấn công bẳng drone. Quân Ukraine kết hợp drone với các loại tên lửa thông minh để tìm và diệt hàng ngàn xe bằng đã khiến xe tăng mất đi vai trò quyết định trên chiến trường. Điều này đã thay đổi cơ bản chiến thuật dùng tăng trên toàn cầu.

Ukraine với tiềm lực về công nghệ và con người đang cung cấp cho nhân loại nhiều nhận thức mới về chiến tranh hiện đai. Họ không còn là David chống lại Goliath.

Một quân đội vài trăm ngàn quân, tổ chức thông minh, tinh nhuệ như vậy, chiến đấu ngay trên đất nước mình, được nhân dân đùm bọc, được quốc tế hậu thuẫn tại sao lại không đánh bại được quân Nga to xác nhưng thảm hại như đã nêu trong bài trước?

Câu trả lời là: Gánh nặng xô viết cũng ăn mòn sức sống của quân đội và xã hội Ukraine đến mức mà vài năm cải cách chưa cải thiện được hết.

Sau khi tách ra khỏi Liên-Xô 1991, Ukraine ngủ quên mất 20 năm không gột rửa các tàn dư xô-viết. Giới tinh hoa Ukraine thậm chí còn học tập Nga trong các mô hình kinh tế, xã hội. Cách hoạt động của các đại tư bản Oligarch Ukraine giống y như như bên Nga (Tỷ phú Phạm Nhật Vượng cũng mang các kinh nghiệm này từ Ukraine về xây dựng Vincom).

Nguy hiểm nhất là Kiyw đã để cho Nga lũng đoạn không chỉ kinh tế mà cả về chính trị, quân sự và an ninh. Sau vụ Maidan, Nga đã cử đặc nhiệm sang cứu tổng thống Yanukovich. Từ đó họ không chỉ có Yanukovich là con bài trong tay, mà còn rất nhiều kẻ phò Nga như tỷ phú Viktor Medvedchuk. Sau này họ chấp nhận đổi ông ta lấy hàng trăm tù binh Ukraine ở Mariupol. Trong quân đội và mật vụ còn rất nhiều chỉ huy cấp cao có tình cảm với Nga. Vì thế Ukraine đã mất Crimea và một phần Donbas một cách lãng nhách.

Từ 2014 Ukraine đã nằm trong tình trạng chiến tranh với Nga ở Donbas. Nhưng Kiyv không khởi động nền kinh tế thời chiến. Chỉ sau ngày 24.2.2022, các nhà máy công nghiệp quốc phòng mới mở hết công suất hoạt động, nhưng đã quá muộn. Nguồn thép từ Mariupol đã bị Nga cắt đứt, nguồn năng lượng bị phá hoại.

Vì quá tin vào tình hữu nghị giữa hai dân tộc anh em nên mặc dù Mỹ đã cảnh báo về một cuộc xâm lăng của Nga trong tháng 2.2022, Ukraine vẫn không có hành động thích đáng.

Nếu như Ukraine có quân đội mạnh như hôm nay, chờ đón chặn các mũi tiến công của Nga từ biên giới, họ sẽ không mất nhiều đất ngay trong 2 tuần đầu để rồi cho đến nay mới lấy lại được một phần nhỏ với cái giá quá đắt. Để lấy lại được các khu vực đó, quân Ukraine không thể áp dụng phi pháo hủy diệt như Nga. Một phần vì không có phương tiện, nhưng quan trọng hơn vì đó là quê hương của chính họ, người thân của họ còn ở đó.

Điều này giải thích tại sao trong vòng vài tuần đầu Nga chiếm khoảng 80.000 km².  Cộng với Crimea và vùng Donbas trước đó, tổng diện tích Nga chiếm là 120.000 km². Trong khi Ukraine chiến đấu suốt cả năm qua chỉ giải phóng được 20.000km².

Người ta thường thơ mộng hóa cuộc chiến tranh bảo vệ tổ quốc của người Ukraine mà quên mất những vụ tham nhũng trên xương máu đồng bào của bọn quan chức Ukraine. Tổng thống Zelenskj đã bắt giam và cách chức nhiều kẻ sâu mọt như vậy. Phương tây không tin tưởng Ukraine 100% trong các vấn đề cơ mật vì không biết xung quanh Zelenskj ai là gián điệp của Nga.

Đó là cái giá của gánh nặng xô-viết. Gần một thế kỷ với những khái niệm „Nước Nga xô-viết“ (Báo Sovetskaya Rossiya) hay „Nước Ukraina xô-viết“ (Tàu thủy Sovetskaya Ukraina) đã để lại trong tiềm thức nhân dân, bất kể nói tiếng Nga hay tiếng Ukraine hoài niệm về „Con người xô-viết“. Họ không nhất thiết phải thân Nga, nhưng ví dụ: lối tư duy kiểu Homo Sovieticus[*] còn lại trong các cấp chỉ huy quân đội Ukraine đang mâu thuẫn với lứa sỹ quan trẻ, những người vốn là trí thức, doanh nhân mới nhập ngũ sau tháng 2.2022. Việc này gây giảm sút đáng kể sức chiến đấu của quân đội Ukraine.

Lối suy nghĩ và hành động kiểu Homo Sovieticus này đã giúp quân Nga nhẹ nhàng chiếm nhà máy điện hạt nhân lớn nhất châu Âu ở Saporischschja hôm 04.03.2022, chỉ sau 10 ngày hành quân. Thất bại này đã đưa Ukraine vào một tình thế hiểm nghèo. Với 6 lò phản ứng có tổng công suât 5.700MW, đây lẽ ra phải là một nguồn cung cấp điện lực dồi dào cho đất nước trong thời chiến. Nay nó trở thành một kho chứa vũ khí quan trọng của Nga, vì họ biết pháo binh Ukraine không dám bắn vào đây.

Nhưng nguy hiểm nhất là các nhân viên điều hành Ukraine bị bắt làm con tin, trong điều kiện bị ép về tâm lý có thể gây lỗi bất cứ lúc nào. Hơn nữa, các đường điện cao thế ra vào nhà máy bị phá hỏng, khiến cho việc duy trì nguồn làm nguội các thanh hạt nhân bị đe dọa. Quả bom hạt nhân đang treo lơ lủng trên đầu dân tộc Ukraine.

Đêm 19.10.2022, một lực lương gồm 600 biệt kích Ukraine, được trang bị súng máy hạng nặng, súng phóng lựu MK-19 và súng chống tăng, bí mật đi trên 30 thuyền bọc thép cao tốc vượt sông Dniepr. Họ tính đổ bộ sang bờ đông trên một tuyến rộng 4,8km nhằm chiếm lại nhà máy điện. Nhưng quân Nga ở đây cố thủ quyết liệt, điều cả xe tăng ra bờ sông bắn vào thuyền. Súng chống tăng lắp trên thuyền bồng bềnh không phát huy tác dụng nên đa số thuyền không vào bờ được. Chỉ một nhóm nhỏ biệt kích lên được bờ, tấn công quân Nga 3 giờ liền bên lề thị trấn Enerhodar. Rạng sáng, thấy tình thế bất lợi, sỹ quan chỉ huy ra lệnh rút quân về bên kia sông. 

Cuộc tập kích thất bại này chính là một ví dụ về bi kịch mà Ukraine đang trải qua: Nhẹ dạ để mất rồi, lấy lại rất khó. Một cuộc tập kích tầm cỡ này nhưng chuẩn bị không tốt, thiếu yếu tố bất ngờ khiến địch quân phản công có hiệu quả (hoặc có thể bị lộ vì những Homo Sovieticus).

Điều tích cực  duy nhất là chỉ huy biết tiếc máu của lính, kịp thời thu quân, không cố đám ăn xôi sử dụng phi pháo, tránh một thảm họa hạt nhân.

Còn nhiều lắm, những tàn dư xô-viết đang cản đường người Ukraine. Âu cũng là những bài học cho Việt Nam trước sự ràng buộc về ý thức hệ với Trung Quốc và trước việc đề cao mẫu người chung: Con người XHCN.

—————————-

[*] Lối sống xô-viết, văn hóa xô-viết, khoa học xô- viết v.v, là các khái niệm được tuyên truyền ở Liên Xô, vẫn tác dụng trong thời kỳ hậu xô-viết. Nào là báo mang tên „Nước Nga Xô-viết“, tàu thủy mang tên „Nước Ukraina xô-viết“. Tất cả những điều đó tạo ra mô hình „Con người xô viết“ mà nhà văn Alexander Sinowjew gọi bằng tiếng Latin là Homo Sovieticus

 (Nguồn: Tho Nguyen Facebook)