Nhà báo va Phát ngôn viên

Ai cũng biết Phát ngôn viên Tòa Bạch Ốc Hoa Kỳ là một vị trí quan trọng của Hành pháp, vì phải trả lời những câu hỏi nhiều lúc rất hóc búa của các nhà báo cùng phe hay khác phe. Ở cánh phía Tây của tòa nhà màu trắng có một phòng riêng cho cuộc họp báo diễn ra hầu như mỗi ngày và các tổ chức truyền thông lớn đều có người chuyên ăn lương chỉ để tường thuật về Tòa Bạch Ốc; như dự họp báo, đi theo các chuyến du hành của tổng thống. 

Nhiều lúc đích thân tổng thống hoặc thành viên nội các cũng xuất hiện tại các cuộc họp báo, còn không thì là nhiệm vụ của phát ngôn viên, có chức danh Giám đốc Truyền thông của Tòa Bạch Ốc, có khi còn gọi là Tùy viên Báo chí Tòa Bạch Ốc. Người phát ngôn hiện nay của Tổng thống Biden là bà Jen Psaki, 42 tuổi, trước đây là phát ngôn viên Bộ Ngoại giao dưới thời ông John Kerry làm bộ trưởng.

Từ ngày làm đại diện cho ông Biden trước báo chí sau khi ông này đắc cử năm 2020, bà Psaki rất ít gặp chỉ trích của đám nhà báo có mặt. Tuy nhiên, từ hai tháng qua, bà đã có nhiều lần đôi co với Peter Doocy của đài Fox News, một đài được xem là có lập trường ủng hộ đảng Cộng hòa.

Trong khi đó, Peter Doocy 34 tuổi, là nhà báo trụ cột cho chương trình tin tức của đài Fox News với hàng triệu người theo dõi. Anh này thường đặt những câu hỏi năng nổ, đôi khi mang tính gây sự với bà Psaki, đôi khi lại chen vào ngắt lời trong khi bà này đang nói.

Các nhà báo hay dự họp báo tại Tòa Bạch Ốc thường gọi câu chuyện qua lại giữa bà Psaki và nhà báo Doocy là bộ phim dài nhiều tập, mua vui cũng được một vài trống canh, giúp cho các buổi họp báo bớt buồn tẻ, khô khan, lạnh lùng, đao to búa lớn.

Có lần Doocy vắng mặt cả tuần, khi anh quay lại, trước khi trả lời câu hỏi của anh, câu đầu tiên của bà Psaki là chào mừng anh đã trở lại, và thế là cả phòng họp cười hô hố.

Psaki dường như đã chọn thái độ giao tiếp hòa nhã với các nhà báo có mặt thay vì tránh né và bà đã từng nói rằng Tòa Bạch Ốc cần những người như Doocy. 

Báo Washington Post ghi lại một số mẩu chuyện đốp chát giữa Psaki và Doocy. 

Ngày 28 tháng 6

Dựa vào sự kiện vận động viên điền kinh Gwen Berry của Mỹ quay lưng với lá cờ sao sọc khi Thế vận hội Tokyo cử bài quốc ca Mỹ, Doocy hỏi:

“Cô ấy quay lưng lại khi quốc ca vang lên. Tổng thống Biden có nghĩ rằng đó là hành vi thích hợp cho một người đại diện cho Đội Mỹ hay không? ”

Psaki trả lời bằng ba bước. Đầu tiên, bà né cú móc (“Tôi chưa có dịp trao đổi với tổng thống về chuyện này...”) Sau đó bà xoay người lại (“… Nhưng tôi biết tổng thống  vô cùng tự hào là một người Mỹ và ông rất tôn trọng quốc ca.”) Và cuối cùng, tung một cú đá (“Tất nhiên, tôi nghĩ tổng thống cũng sẽ nói rằng một phần của niềm tự hào về nước Mỹ có nghĩa tổng thống cũng nhận ra rằng có những khoảnh khắc đất nước đã không sống theo những lý tưởng cao nhất, và cũng có nghĩa là đất nước tôn trọng quyền của mọi người đã được Hiến pháp trao cho, trong đó có quyền được phản đối một cách ôn hòa.”) 

Trong bước thứ ba, đoạn “có những khoảnh khắc đất nước đã không sống theo những lý tưởng cao nhất” có vẻ như muốn móc máy thời gian trước đây “ai đó” đã làm tổng thống.

Ngày 2 tháng 7

“Bà nói rằng tổng thống không muốn cắt ngân sách của ngành cảnh sát. Vậy thì tổng thống có biết rằng năm ngoái, bà Vanita Gupta, người mà bây giờ là thứ trưởng Bộ Tư pháp có nói rằng, tôi xin trích, ‘lãnh đạo tiểu bang và địa phương nên chú ý đến những lời kêu gọi của phong trào Black Lives Matter để giảm ngân sách cảnh sát’ hay không?”

Doocy dường như đang định ràng buộc chính quyền Biden với phong trào Bờ Lờ Mờ đòi giải thể ngành cảnh sát, một đòi hỏi không được đa số dân Mỹ ủng hộ, khi có các cuộc biểu tình vào năm ngoái chống lại các cảnh sát viên mạnh tay với người da đen và đã xảy ra chết chóc.

Doocy muốn truy Psaki về những phát biểu mà bà Gupta đưa ra vào năm ngoái – trước khi bà được bổ nhiệm và phê chuẩn vị trí số Hai trong Bộ Tư pháp của Biden. Đúng như Doocy nói, bà Gupta đã khai với Ủy ban Tư pháp Thượng viện rằng các nhà lãnh đạo cần “giảm ngân sách, phạm vi hoạt động, vai trò và trách nhiệm của cảnh sát trong cuộc sống của người dân.” Bà kêu gọi “thay đổi cách tiếp cận trong lĩnh vực an toàn công cộng, thay vì đầu tư vào việc hình sự hóa và sử dụng cảnh sát thì chúng ta nên đầu tư vào cơ hội kinh tế, giáo dục, chăm sóc sức khỏe và các lợi ích công cộng khác.”

Nhưng sau đó bà Gupta sau đó lại nói “Tôi không ủng hộ việc cắt ngân sách cảnh sát” để đi cùng hướng với lập trường của chính quyền Biden.

Psaki trả lời câu hỏi của Doocy bằng cách trích dẫn đài của anh ta: vào tháng 2 đài Fox News có đưa tin rằng bà Gupta được sự ủng hộ của hàng chục cảnh sát trưởng thành phố và Hội Anh chị em Cảnh sát viên.

Các fan của Psaki khen ngợi phản ứng nhanh nhạy của bà, nhưng phân tích kỹ, câu trả lời của Psaki không thực sự giải quyết được những thay đổi quan điểm về cảnh sát của bà Gupta trong vòng một năm.

Ngày 19 tháng 7

Câu hỏi của Doocy: “Có bao giờ Tổng thống Biden gọi điện thoại cho cựu Tổng thống Trump để mời ông Trump cùng nhau đưa ra lời kêu gọi công chúng nhanh chóng tiêm chủng để chống lại Covid-19 hay không?”

Câu này thoạt nghe thì hữu lý, mang tính cách xây dựng nhưng rất khó thực hiện vì thứ nhất, đa số những người ngần ngại không chịu chích vắc-xin đều là những người ủng hộ ông Trump. Thứ hai, ông Trump vẫn nhất quyết có bầu cử gian lận cho nên chuyện hợp tác với ông Biden là chuyện hầu như bất khả thi.

Câu trả lời của Psaki: “Chúng ta đã thấy hầu như tất cả các cưu tổng thống Mỹ đều chủ động nhắc nhở người dân rằng vắc-xin là an toàn và hiệu quả. Họ đã làm như vậy mà chẳng cần Tổng thống Biden mời mọc, năn nỉ. Việc nhắc nhở này không phải là một đề tài chính trị. Chúng tôi rất hoan nghênh lời nhắc nhở công chúng như vậy.”

Câu trả lời này không nêu đích danh ông Trump và cũng không hứa Biden sẽ hợp tác với Trump, nhưng nó cho mọi người hiểu rằng nếu Doocy muốn có một lời kêu gọi chung giữa hai ông thì người mà Doocy cần thuyết phục không phải là Biden.

Ngày 20 tháng 7

Một nhóm nhà làm luật của Texas leo lên máy bay rời khỏi tiểu bang bay về Washington để khỏi phải biểu quyết dự luật của Texas muốn hạn chế quyền đi bầu của tiểu bang. Nếu không đủ túc số thì cuộc biểu quyết tại Quốc hội Texas không thể diễn ra. Sau khi xuống máy bay tại Washington, có ít nhất 6 nhà làm luật của Texas xét nghiệm dương tính với Covid-19 dù đã tiêm vắc-xin và không lây tiếp sang người khác.

Doocy hỏi: “Tòa Bạch Ốc có quan tâm gì đến chuyến đi nhằm vận động cho quyền bỏ phiếu giờ đây lại biến thành một chuyến gieo rắc vi-rut kinh hoàng cho Washington không?”

Psaki không bàn về chuyện gieo rắc vi-rut, thay vào đó bà trả lời câu hỏi bằng cách nhắc lại những luận điểm khoa học cơ bản về vắc-xin: “Chúng ta chắc chắn đều hiểu rằng sẽ có những trường hợp đặc biệt. Ngay cả những loại vắc-xin có hiệu quả đáng kinh ngạc cũng khó tránh. . . Tuy nhiên, tôi có một tin vui. Chúng ta đều biết rằng những vắc-xin này, những nhà làm luật này đã được tiêm chủng. Điều đó có nghĩa là chúng ta đã được bảo vệ trước cái chết. Chúng ta được bảo vệ khỏi chuyện bệnh trở nặng, đa số khỏi phải nhập viện; vì vậy đó là một dấu hiệu tốt. “

Ngày 27 tháng 7

“Tại sao bây giờ chính phủ lại nói những người được tiêm chủng cần mang khẩu trang trở lại?”

Psaki hơi khó chịu khi Doocy truy đuổi bà về hướng dẫn mới của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC), khuyên những người đã được chích vắc-xin cũng nên cẩn thận bằng cách mang khẩu trang.

Phản ứng ban đầu của bà là quảng cáo hiệu quả của vắc-xin: “Nếu ta đã được tiêm vắc-xin, mạng sống của ta có thể được cứu.” Phần này có hơi lạc đề, nhưng câu đó có vẻ như muốn nhắm tới những khán giả của đài Fox News.

Nhưng Doocy cắt lời bà, hỏi: “Nếu vắc xin có hiệu quả thì tại sao những người đã tiêm lại phải đeo khẩu trang giống như những người chưa tiêm? ”

Hơi bực mình, Psaki trả lời đại ý rằng đó là vì các chuyên gia nói như vậy: “Bởi vì lãnh đạo ngành y tế công cộng trong chính quyền của chúng tôi đã đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu, đó là một cách để bảo đảm rằng công chúng cần được bảo vệ, bà con của họ cần được bảo vệ. Mang khẩu trang là một cách phòng vệ thêm, trước khả năng lây truyền nhanh chóng của vi-rút, mà CDC khuyên mọi người nên thực hiện. “

Bài thu hoạch

Bà Psaki đã từng nói rằng Tòa Bạch Ốc cần những người như Doocy. Một điểm mạnh của chế độ tam quyền phân lập, phải có phản biện thì mới có ích cho người dân; chú cứ để nhà nước hoặc Đảng quyết định hết tất cả, hoặc cái gì của nhà nước hoặc Đảng đưa cũng phải chấp hành nghiêm thì kết quả rõ ràng là các nhà thiêu xác đã bị quá tải.

Ở chế độ ta, những người như Doocy thường được ưu ái dán cho cái nhãn “lợi dụng quyền tự do dân chủ…”

Những người yêu Đảng thường khuyên người dân đừng có lo, mọi việc đã có Đảng lo; nhưng trước biến thể Delta, chẳng thấy đảng nào tiếp tế thức ăn cho người dân bị phong tỏa mà chỉ thấy người dân với nhau tự lo cho nhau. Nhưng nào có được để yên để tư lo cho nhau đâu. Ví dụ “bánh mì không phải là hàng thiết yếu” là rõ nhất. Bao cao su cũng không phải là hàng thiết yếu, vậy thì với tình trạng ở yên trong nhà trong nhiều ngày không biết làm gì ngoài làm biếng và làm tình, 9 tháng nữa, bệnh viện Từ Dũ có bị đủ chỗ cho các sản phụ không?

Phát ngôn viên cho một chế độ đa đảng cần những người thông minh, trí tuệ. Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao của “ta” là một nghề dễ như ăn cơm tấm bì sườn chả đường Nguyễn Phi Khanh, làm bệ phóng cho chức đại sứ tương lai tại các nước lớn phương Tây, có khi là đại sứ tại Liên Hiệp Quốc nữa. Mọi câu trả lời đều được lập trình sẵn, chỉ cần gõ đúng phím là tuôn trào; người hỏi đều thân thiện, hiếm khi có những câu hóc búa.

Trung Quốc thì phải nói là nước lạ, chúng nó có vô tư bồi đắp đất cát, tăng cường vũ khí trên các đảo đã chiếm của ta thì cứ “quan ngại” hoặc “cực kỳ quan ngại” là xong ngay.

Châu Quang