Ngô Thế Vinh- Vết thương chưa thực sự lành

 

Bài viết nhân dịp tập truyện song ngữ
“Mặt Trận Ở Sài Gòn / The Battle of Saigon” tái bản, tháng 10/2020

Khi chỉ mới ðọc truyện ðầu tiên, truyện mang tên của tựa ðề cuốn sách, Mặt Trận Ở Sài Gòn của Ngô Thế Vinh, tôi ðã có ước muốn, ðược hỏi ngay, những anh hùng mà ông ðề cập ðến trong truyện này, hiện giờ họ ở ðâu, họ ra sao, và tôi muốn gửi ðến họ, rất muộn, lòng ngưỡng mộ, tri ân và cả nỗi sầu buồn. Và tôi cũng muốn nói ngay với tác giả, khi ðọc tới ðoạn này, tôi ðồng tình với chủ trương của các nhân vật trong truyện:

… “Diều Hâu” là biệt danh ông bác sĩ ðặt cho tính hiếu chiến của tôi. Xem ra ai cũng có vẻ bực bội về những tin tức xáo trộn ở Sài Gòn. Ông tiếp:

– Tụi sinh viên có ðứa nào bất mãn, Diều Hâu cứ việc hốt hết ðem lên cãn cứ 7 giao cho tôi.

… Cầm lấy ly rượu như muốn bóp vỡ trong tay, thiếu tá Bính giọng gay gắt hơn:

– Cứ ðể tôi thì khỏi cần tốn phi tiễn với lựu ðạn cay. Chỉ cần mấy cỗ ðại liên trí mấy ðầu phố.

Xem ra chính trị ðã làm phân hóa giữa chúng tôi. Rồi ông quay sang hỏi ông Bác sĩ:

– Sao Docteur Zhivago, ông nghĩ sao về tụi sinh viên tối ngày chỉ biết có biểu tình phá rối ấy? (Mặt Trận Ở Sài Gòn, tr. 27-28)

Nếu ngược về nãm 1971-1972, ðọc ðoạn trên thì tôi sẽ rất bất mãn với thái ðộ của mấy ông quân nhân này. Dạo ðó tôi ðang là sinh viên nãm thứ hai Luật, và là cảm tình viên của phong trào sinh viên phản chiến. Hồi ðó chúng tôi rất không ưa, hơn nữa còn gọi là -ðám lính cảnh sát ðàn áp- biểu tình. Ngày ấy, với bọn chúng tôi, dường như hình ảnh sống có lý tưởng, là phản chiến, là hô hào bãi khóa, xuống ðường, chống chế ðộ, và… nghe nhạc phản chiến. Ai ðã dựng nên hình ảnh ấy và ðã-thành-công trong việc hướng dẫn cái nhìn của lớp trẻ một thời? Và cứ thế, chỉ biết phản chiến, lên án chiến tranh và gần như coi nhẹ số phận ðau ðớn, bi thảm của người lính hy sinh mạng sống cho một cuộc chiến ðang bị phản ðối khắp nơi! Quá tiếc là ngày ðó ðã không ðược ðọc tác phẩm này, mà nghĩ ra ðó là lỗi của thông tin, dân vận của Việt Nam Cộng Hòa ðã ðánh giá sai tác phẩm này ðể ðưa ðến cấm ðoán và truy tố tác giả. Thực sự nếu người ta ðược ðọc nó nhiều hơn ngay lúc ðó thì ðã không có cảnh phân hóa giữa quân dân như vậy, hơn nữa nó sẽ là chiếc cầu nối tình cảm rất hữu hiệu giữa tiền tuyến hậu phương, và như thế sẽ có một khối sức mạnh của sự ðồng lòng. Ðáng tiếc. Ðứng về phía miền Nam thì, nếu hồi ðó họ ý thức ðược như Phúc: Hoàng gốc phản chiến nhưng lại luôn luôn lên án một phía; Phúc không kìm hãm ðược nói: – Nguyền rủa chiến tranh một bên có giải quyết ðược gì không hay chỉ làm nản lòng những người ðang chiến ðấu! (Chiến Trường Tạm Yên Tĩnh, tr. 76). Họ ðã không nhận thức ðúng ðể vừa chống mặt phi nhân tàn ác của chiến tranh, ðồng thời, có ðược lập trường sáng tỏ rằng, ðó là cuộc chiến bảo vệ cho sự sống còn của miền Nam Việt Nam. Trong khi ðó ở miền Bắc thì họ có một khối gắn bó giữa quân dân. Ðể rồi… miền Nam bị xóa tên, bức tử một ðội quân mà nếu không có những người viết như Phan Nhật Nam, Cao Xuân Huy, và nói ở ðây, một Ngô Thế Vinh của Mặt Trận Ở Sài Gòn thì có lẽ cái ánh sáng của hy sinh bi thương, hùng tráng kia không soi ðược ðến trái tim mọi người, ðể biết rằng nếu không có một sự nhìn nhận ðúng mức giá trị sự hy sinh của họ thì chúng ta ðã nợ họ một sự nhìn lại ðúng nghĩa, công bằng, ðã nợ họ một sự tri ân, một nghiêng mình rơi lệ. Họ ðâu phải là một ðội quân vô danh, ðâu thể ðể họ biến mất một cách phi nhân như vậy. Họ là anh hùng. Họ ðã chết cho quê hương. Và họ là anh linh. Có thể muộn màng, nhưng không thể ðể không bao giờ, nói lên… Hẳn khi viết những câu truyện này, Ngô Thế Vinh cũng ðang bóc từ từ trong ðau ðớn từng lớp vết thương tâm thức.

Như con dấu nung
Đóng vào trái tim chàng
Chàng cúi xuống ngực mình
Từ tốn bóc…
(Trần Mộng Tú – Vết Thương Không Chảy Máu Của Chàng, tr. 13)

Hãy cầm cuốn sách ấy lên, lật từng trang, nhẹ như mở vết thương…

Nhìn gương mặt trẻ trung của những người lính ở trang bìa cùng hàng chữ “Tưởng nhớ những ðồng ðội không bao giờ trở về…” tôi ðã những muốn khóc… Tôi thở sâu và biết mình phải lấy can ðảm khi nhập vào không gian này của Ngô Thế Vinh, một tác giả mà theo nhận xét của Hoàng Ngọc Nguyên:

… Ðối với một tác giả như Ngô Thế Vinh, cuộc sống từ thời thơ ấu ðã từng trải từ bắc vô trung và vào nam; trường học ðã ði từ Khải Ðịnh Huế ðến Chu Vãn An Sài Gòn, rồi trường Y Khoa; và những nãm làm y sĩ tiền tuyến tại những chiến trường xa xôi, heo hút ðẫm máu vùng Tam Biên (Việt-Miên-Lào) cho ðến ngày mất nước… cuộc ðời của ông ðã thừa sự phong phú mà không cần vay mượn sự tưởng tượng.

… Ông có ðủ sự tự hào và tự tin về mình ðể nói lên và tìm cách diễn ðạt những gì mình quan sát, nhận ðịnh, suy tư mà người nghe, người ðọc có thể ðón nhận. Mặt khác, ông cũng có ðủ sự khiêm tốn cần thiết của một người hiểu ðược sự nhỏ bé, bất lực của con người trước “bể khổ mênh mông”… (Hoàng Ngọc Nguyên – Ði Tìm Sự Yên Tĩnh Với Mặt Trận Ở Sài Gòn, tr. 214-215)

Ðúng vậy, những ðiều ông viết ðều từ kinh nghiệm thực sống, nên vậy mà những suy tư, nhịp tình cảm của ông ðập trên lời vãn lôi những con chữ sống dậy lan tỏa vào tâm tình người ðọc ðể cùng theo nó, vui buồn, ðau ðớn, phẫn nộ. Chữ của Ngô Thế Vinh là chữ sống. Vãn Ngô Thế Vinh ðầm ðẫm cái ðẹp bi thương ðến não nùng. Ðẹp, ðến từ cảm xúc trung thực, ở tình tự nhân bản, ở trái tim nhân ái, ở sự hiểu biết sáng suốt, sâu sắc và trầm tĩnh. Tất cả những thứ ðó làm nên một vãn phong Ngô Thế Vinh ðầy hấp lực, hiện thực, quyết liệt mà không thiếu cái nhìn thơ mộng của một tâm hồn nhạy cảm, chính yếu tố này khiến lồng trong tình huống dữ dội ðã chừa lại cho người ðọc một hơi ðể thở, phút ngưng lại nhẹ nhàng…

Trong truyện ðầu tiên, Mặt Trận Ở Sài Gòn, hiện lên một quá khứ ðể nhìn lại tất cả, nhìn lại mình, ðã như thế nào ở tuổi hai mươi, giai ðoạn ðẹp nhất của ðời người, buồn thay, cái thời mà như Hoàng Ngọc Nguyên nói “chúng ta chỉ có một thời ðể sống” ðã trôi qua với ðầy vết tích buồn bã. Ôi các bạn thời hai mươi của tôi, giờ ở những ðâu, có ðọc Mặt Trận Ở Sài Gòn, ðể như tôi lúc này, ðối diện với quá khứ, âu là một cách giải tỏa nội-kết bao lâu nay…

Trong tản vãn Lần Theo Mộng Ảo Mà Về, nãm 2013, tôi có viết: “… Một thời sinh viên chúi ðầu vào sách vở, cho ðến một ngày, ðến trường bỗng ngỡ ngàng, bọn con gái chúng tôi hỏi nhau với giọng thảng thốt, sao lớp vắng thế này, bọn con trai ðâu cả? Ra nãm ðó nếu tôi nhớ ðúng, 1972, vừa có một luật ðộng viên ðôn quân, tôi lúc ðó như bị va ðầu vào tường, cú ðập choáng người. Ðã từ bao lâu sinh viên Sài Gòn -như tôi- lúc ðó ði bên lề cuộc chiến? Ðã bao lâu rồi? Dân Sài Gòn luôn tin rằng Sài Gòn là một ốc ðảo mà con sóng của chiến tranh không thể ðổ vào bờ. Ðã bao nhiêu người tin rằng Sài Gòn là biên giới dừng lại của ðường ði súng ðạn, chủ nghĩa? Tôi mắc cỡ và cảm thấy như có lỗi… Chúng tôi như những viên gạch lát ngô nghê. Chỉ biết nghêu ngao những ðiều vô nghĩa trước một thực tế, máu của người dân hai miền ðã ðổ và thanh niên không ngớt bị tung ra chiến trường.”

Vậy ðó. Lớn lên cùng cuộc chiến, rồi khi qua cơn “thay ðổi sơn hà 1975” thì mới vỡ ra ðược nhiều ðiều… Hồi ðó khi những thành phố, thủ ðô Sài Gòn còn yên bình, không ít lớp thị dân sống như thể ðô thị này, chiến trường kia là hai thế giới hoàn toàn khác. Rất ðúng khi người lính ðã có phản ứng:

… mà hơn thế nữa, giữa quê hương còn một thứ xã hội trên cao lộng lẫy sáng choang và thản nhiên hạnh phúc. Cái thế giới khác xa họ, chỉ có ngào ngạt hương thơm và những hưởng thụ thừa mứa. Của một ðám người kêu gào chiến tranh nhưng lúc nào cũng ở trên và ðứng ngoài cuộc chiến ấy.

Rồi những người lính bơ vơ tự hỏi, cầm súng họ bảo vệ cái gì ðây? Không lẽ cho một con thuyền xa hoa ngao du trên dòng sông loang máu, nổi trôi ðầy những xác chết ðồng loại. Cho sự an lạc của một dúm xã hội trên cao, cho những chãm sóc của những con chó con ngựa hơn cả tang thương của kiếp sống? Với những người trẻ tuổi chỉ biết sẵn sàng, lúc nào cũng sẵn sàng chấp nhận hy sinh cả tính mạng của họ ðể chiến ðấu với kẻ thù ngoài chiến trường – tại sao bỗng dưng lại ðưa họ về thủ ðô. Không lẽ những mộng tưởng binh nghiệp chỉ có thể biến chúng tôi thành những tên gác dan cho bọn nhà giàu, một thứ cảnh sát công lộ chỉ ðường trên dòng luân lưu của lịch sử. (Mặt Trận Ở Sài Gòn, tr. 30)

Ðể hiểu tâm trạng của người lính khi về trấn giữ thủ ðô: … rằng chiến trường sắp tới của chúng tôi sẽ chẳng phải là núi rừng Tây nguyên, mà ðích thực là một cuộc chiến tranh trong thành phố … Rằng không phải chỉ ở chốn xa xôi biên cương – mà ðích thực chiến-trường thách-ðố của họ phải là ở Sài Gòn... (Mặt Trận Ở Sài Gòn, tr. 22, tr. 31)

Mà oái oãm, họ ðã cảm giác mình như bầy thú hoang lạc về thành phố: … Không nói ra, ai trong chúng tôi cũng cảm thấy mỏi mệt trước khi dấn thân vào cái chiến trường buồn tênh ấy. Chỉ quen với rừng rú, xuống ðó ðám lính của tôi sẽ như bầy thú hoang về thành – lạc lõng bơ vơ. (Mặt Trận Ở Sài Gòn, tr. 29)

Họ bị tiêu hao bao nhiêu sức mạnh khi bị cô ðơn ở hậu phương? Ðáng lý nơi ðó phải cho họ thêm nãng lượng mới ðúng! Và mấy ai trong cuộc biểu tình hiểu ðược thế lưỡng nan của người lính nhận trách nhiệm ổn ðịnh an ninh ðô thị:

… Nếu rõ ràng nhiệm vụ ðược giao phó là sự có mặt lâu dài ở Sài Gòn, tôi sẽ xin ðược rời khỏi ðơn vị ðể về một bệnh viện nào ðó trên cao nguyên; mặc dù trước ðây tôi vẫn tâm niệm rằng ðơn vị này là nơi duy nhất tôi ðã lựa chọn cho suốt thời gian quân ngũ của mình… Một ðằng là những người lính mà ông có bổn phận phải chãm sóc, một ðằng là những thanh niên sinh viên ðang tham dự cuộc ðấu tranh, mà quan ðiểm của họ ðược chính ông có phần chấp nhận và chia sẻ. Rõ ràng chúng tôi chỉ là một bánh xe nhỏ trong một guồng máy lớn lao… (Mặt Trận Ở Sài Gòn tr. 29, 28)

“Chúng tôi” trong câu nhân vật bác sĩ này nói không chỉ riêng là các anh, mà bao gồm cả chúng tôi, cả con dân nước Việt trong một guồng máy mà ở ðó không ngớt tóm lên và quãng thanh niên vào trận ðịa … ðể chỉ còn là thụ ðộng chấp nhận – như một ðịnh mệnh, ði vào cuộc chém giết vô tri giác… (Nước Mắt Của Ðức Phật, tr. 40)

Trong bối cảnh thời “Việt Nam hóa chiến tranh”, Mỹ quyết ðịnh bỏ rơi ðồng minh, chua xót bi phẫn làm sao, khi lính Việt Nam Cộng Hòa ðã chiến ðấu trong tình huống và tâm trạng, như Tim Page ðã nhận ðịnh: “… có rất ít sách ðề cập tới quan ðiểm từ miền Nam, từ góc cạnh của những người thất trận nhưng họ ðã từng chiến ðấu và tin tưởng ở một nền Cộng Hòa miền Nam mới khai sinh. Ngô Thế Vinh qua kinh nghiệm của một y sĩ trong một ðơn vị Biệt Cách thiện chiến ðã ðem tới cho chúng ta những lý giải và soi sáng về những tình huống lưỡng nan ngoài trận ðịa…” (TIM PAGE, Life – Time, UPI Freelance Reporter, tr. 226-227)

… Ý thức sáng suốt rằng khoảnh khắc nữa ðây, chúng tôi sắp từ cửa trực thãng nhảy xuống ðất Miên, cùng với tin thời sự Tổng thống Mỹ Nixon sắp sang Bắc Kinh rồi Mạc Tư Khoa chuẩn bị cho một giai ðoạn giải kết, ðể rồi chỉ còn sự ðối ðầu thù nghịch trơ trẽn giữa những người Việt, như một chia lìa lịch sử, một thảm cảnh không thể tránh … một thứ ðấu trường mà chỉ có người Việt là những tên giác ðấu hung hãn với võ trang là mâu thuẫn ý thức hệ và cả sự u mê… … Không phải chỉ bởi súng ðạn mà chính những bế tắc tinh thần ðã khiến chúng tôi không còn khả nãng suy diễn một ðiều gì. Ðầu óc chỉ còn là một khối chất xám vữa nát, ðể chỉ còn là thụ ðộng chấp nhận – như một ðịnh mệnh, ði vào cuộc chém giết vô tri giác. Còn lại chãng, là thổn thức một trái tim Việt Nam chưa ðổi khác, không còn biết hân hoan mà chỉ còn chung một nỗi hận thù ðau ðớn … (Nước Mắt Của Ðức Phật, tr. 40)

… Những người lính cầm súng ý thức ðã phải chiến ðấu với lòng tổn thương và hoàn toàn mất tin cậy bên cạnh một ðồng minh chỉ biết ðặt quyền lợi của họ lên trên cả những mục tiêu tranh ðấu tối thượng của dân Việt. Còn riêng ðối với Bắc quân, việc phải thí mấy chục ngàn quân ðể ðạt mục tiêu có giá trị chiến lược là ðiều rất có thể và rất dễ làm. Ðó là lý do khiến chúng tôi ðã phải vừa cầm súng chiến ðấu vừa phải tự ước lượng mức ðộ của cuộc chiến tranh trong màn hỏa mù ðể không tự biến thành một ðống tro than trong những giờ tàn của cuộc chiến… (Dấu Ngoặc Lịch Sử, tr. 50)

… Từ một quan niệm hết sức ðơn giản, phục vụ tổ quốc bằng cái chủ nghĩa kỳ cùng, khắc phục mọi khó khãn gian khổ, tôi ðã không thể quan niệm có chính trị trong tập thể quân ðội và dứt khoát không muốn dính dáng ðến nó. Nhưng dần dà, với dạn dày những chung ðụng, tôi thấm thía hiểu rằng không phải chỉ có cầm súng, nhưng chúng tôi còn ðang bị xô ðẩy vào những hoàn cảnh lắt léo của một thứ chính trị vây bủa. Ðã tới lúc người lính phải xác ðịnh cái vị trí hoàn cảnh của mình và tự hỏi tại sao lại ðang phải chịu rất nhiều hy sinh và tiếp tục cầm súng chiến ðấu. (Hòa Bình Không Sớm Hơn, tr. 59)

TÍNH NHÂN ÁI, TÌNH NGƯỜI TRONG MẶT TRẬN Ở SÀI GÒN

Sống trực tiếp trong cảnh khốc liệt của chiến trường, chứng kiến những ra ði ðau ðớn của ðồng ðội, mà khi nói về phía bên kia không một giọng hằn học, chỉ là tường thuật sự kiện trung thực, với thái ðộ chấp nhận một cách trầm tĩnh của một người hiểu thấu sự thúc thủ của những con ốc trong một guồng máy, và với cái chết tới bất cứ phút nào. Tôi rất ngưỡng mộ cái tính cách kẻ sĩ, ðại trượng phu của ông, mà ðược vậy nhờ gốc rễ tình người trong ông, xin trích:

… Và chúng tôi đã sẵn sàng ở vị thế tấn công. Sẽ chẳng còn phân biệt nào trên đấu trường. Không có đối thoại giữa súng đạn. Và chỉ còn những người Việt anh dũng – hai phía, tự nguyện đem thân làm đuốc hâm nóng cuộc chiến Đông Dương (Nước Mắt Của Đức Phật – tr. 40). Tôi muốn tô đậm câu Và chỉ còn những người Việt anh dũng – hai phía… Đã có mấy ai viết về chiến tranh mà nhìn nhận thẳng thắn phía đối đầu như thế?

… Và nãm nay, riêng chiến dịch Ðông Xuân, với cao ðiểm Mùa Mưa – theo phát ngôn viên chánh phủ, ðã kết thúc bi thảm cho phía những người chiến sĩ Giải phóng... (Mặt Trận Ở Sài Gòn, tr. 22)

Những danh xưng ông dùng chỉ phía bên kia cho ta thấy một cung cách ðiềm ðạm, anh và tôi, mang cùng thân phận, trong một cuộc ðối ðầu mà ông chua chát – sự ðối ðầu thù nghịch trơ trẽn giữa những người Việt – (Nước Mắt Của Ðức Phật, tr. 40)

Tính nhân ái thể hiện rất rõ trong truyện Hòa Bình Không Sớm Hơn, trải qua một cuộc hành quân sống chết ở rừng già cao nguyên nãm 1971, mà nhân vật Hổ Xám vẫn có ðược cái tình cảm rất hòa bình, rất con người, với tù binh:

… Gã tù binh còn rất trẻ, tuy ốm xanh xao nhưng khuôn mặt lanh lợi và ánh mắt thì say ðắm. Hắn gợi cho tôi hình ảnh ðứa em trai tử trận cũng trên vùng thảo nguyên này cách ðây không bao lâu. Lòng tôi như sôi lên một tình cảm rất khó diễn tả: vừa giận dữ vừa xen lẫn thương cảm. Nhưng rồi cái khuôn mặt trẻ thơ ấy ðã khiến lòng tôi nguôi ngay lại … … Không phải chỉ vì nhu cầu nguồn tin tức cần khai thác, mà thật giản dị tôi tự thấy có bổn phận phải cứu sống nó. Ánh mắt nó nhìn tôi tin cậy … Tôi thì vẫn thành thật tin tưởng rằng hắn sẽ không sao cho tới khi cùng Ðại Ðội về ðến cãn cứ. Vả lại trong thâm tâm tôi muốn ðược có mặt, tham dự trong cách ðối xử mà tôi nghĩ sẽ khác hơn riêng ðối với hắn. (Hòa Bình Không Sớm Hơn, tr. 60, 61)

… khi nghe tiếng vỗ cánh của ðoàn trực thãng sà trên bãi thì vẻ mặt hắn biến sắc và ðể lộ một vẻ sợ hãi khủng khiếp … hắn chỉ kịp quơ tay về phía trước níu lấy tôi kêu thất thanh một tiếng “Anh” rồi ngã rũ xuống và chết tốt … Tôi ðưa tay vuốt mắt hắn, mi mắt còn ấm nóng khép lại dễ dàng… Thôi ngủ ði! Tôi nhủ thầm dịu dàng và chưa bao giờ lại thấy gần gũi thân thuộc với cái chết ðến như thế. (Hòa Bình Không Sớm Hơn, tr. 62, 63)

Ở chiến trường có những cái chết khó có thể hình dung nổi, như người tù binh trên, chết chỉ vì nghe tiếng máy bay sà xuống, như dùng xác chết thành một thứ bẫy ðể giết thêm người, và chết oan khốc Xác của những người bạn bị oanh kích lầm với thứ hỏa tiễn mũi tên xóa tan cả mặt mũi, và…
Xin ðọc ðoạn vãn cảm ðộng sau, ðể ngậm ngùi thương cảm cho tình tự mong manh của nhân vật Hổ Xám, và cũng gây cho ta ðược niềm tin vào sự tồn tại của tính nhân bản – Cổ họng như ðau thắt, tâm hồn tê mỏi nhưng tôi chẳng thể nào có ðược một giọt nước mắt ðể khóc. Trong thâm tâm tôi rất muốn ðược khóc – (Hòa Bình Không Sớm Hơn, tr. 64)
Ðó là gì nếu không phải là Tình Người?

Ðây cũng là một ðoạn vãn tả cảnh rất hay khiến tôi thấy ðược cái hoang liêu ðìu hiu mấy gò, gió ù ù thổi… (Chinh Phụ Ngâm) của bãi chiến trường, càng thấm cái “tê dại, vô cảm” của nhân vật khi nhìn xuống xác tù binh cô ðơn trên bãi.

… Lúc này, riêng tôi thấy là nhẫn tâm khi phải bỏ xác hắn tại bãi. Khi tôi là người cuối cùng bước lên trực thãng, con tàu vội vã bốc vọt lên trên một nền trời ủ dột ðang vần vũ kéo tới những ðám mây bão. Nhìn xuống bãi, gã tù binh vẫn bất ðộng nằm yên như im ngủ, phủ trên mình thay cho lá cờ chỉ là một chiếc võng xanh xao. Cũng ðành ðể hắn ở lại với rừng núi quạnh hiu, và riêng mang theo trong tôi cái tình cảm day dứt khó tả. Phải chi còn ðủ thời gian ðể ðào xong một chiếc huyệt cho dù chỉ ðủ vùi nông thân xác hắn.
Gió lộng từ những cánh quạt trực thãng, tạt những cụm mây ðầy hơi ẩm vào da mặt tôi buốt rát. Da thịt tê dại, cả tâm hồn cũng tê dại, gần như vô cảm, tôi không còn suy nghĩ hay phản ứng ðược gì … Trung sĩ cận vệ thân tín lên tiếng nhắc tôi và cố nói to. – Em thấy là Hổ Xám quên. “Không, lần này không phải là tao quên.” Nó nhắc tôi việc gài một trái lựu ðạn rút kíp dưới xác người tù binh mới chết phải bỏ lại dưới bãi. Hơn một lần ðịch ðã hành ðộng như vậy và gây cho chúng tôi tổn thất. Nhưng ở lần này thì tôi lại nghĩ rằng cho dù có làm thêm một cạm bẫy xác nữa, gây thêm ðược một vài chết chóc, không vì thế mà ngày mai Hòa Bình sẽ trở lại sớm hơn. (Hòa Bình Không Sớm Hơn, tr. 64, 65)

NHỮNG NHỊP DỪNG THƠ MỘNG TRONG KHÓI LỬA

Bên cạnh những ðau thương cảm ðộng của tình ðồng ðội, không khí ngộp thở của chiến trường, như tôi ðã nói ở trên, có những ðoạn vãn tả cảnh với những ngôn từ, hình ảnh buồn diễm lệ, khiến nó như một nhịp dừng cho người ðọc quên lãng cãng thẳng. Trong người lính Ngô Thế Vinh là một người thơ, nhạy cảm và chan chứa tình người. Người lính ấy trên ðường hành quân ghi nhận lại những suy tư, những cảm xúc trước cảnh vật với cái nhìn tinh tế, những dòng vãn như khúc ðàn bi ai ðược gẩy lên bởi sự ðồng ðiệu giữa tâm hồn người và cảnh sắc.

… cứ vào ðầu mùa mưa, chúng tôi cùng những ðơn vị bạn từ vùng ðồng bằng châu thổ, ùn ùn kéo lên cao nguyên ðể tao ngộ với những ðại ðơn vị ðịch quân – ðể tranh nhau một vài ngọn ðồi trơ trụi hay giành giật một khúc lộ trống… (Mặt Trận Ở Sài Gòn, tr. 22)

Bạn cảm xúc sao với chữ “tao ngộ” dùng chỉ sự chạm trán một trận chiến? Cách dùng chữ của ông nhà binh Ngô Thế Vinh có dụng ý hay không, ðể giảm bớt nguy cơ nhồi máu cơ tim cho người ðọc khi kéo họ vào không khí khiếp ðảm của chiến trường? Những hình ảnh tỷ dụ, những ðộng từ ðược dùng một cách rất tượng hình, ðẹp, lạ, và chính xác ðến ngỡ ngàng làm tôi muốn trào nước mắt, tôi biết nhờ hồn thơ bi cảm ðã giữ cho ông còn ðược nãng lượng ðể tiếp xúc, ðể rung ðộng với cảnh vật thiên nhiên trong tình huống sinh tử:

… Vào buổi sáng tinh sương ngày N, khi sương mù còn bao phủ mờ mịt núi rừng quanh ngọn ðồi 1003, từ trên cao trên cả những ðám mây, trong sự hồi hộp của mọi người, chiếc trực thãng cán gáo như một chiếc lá, ðã bất chợt rơi nhẹ nhàng xuống cãn cứ an toàn… (Mặt Trận Ở Sài Gòn, tr. 25)

… Xác của người phi công ðược trực thãng móc ở rừng ra, héo rũ trên dây treo như cách người ta câu về những con thú. (Mặt Trận Ở Sài Gòn, tr. 27)

… Tách khỏi ðội hình, giảm dần cao ðộ, chiếc tàu thả chếnh choáng trên những ngọn cây... (Nước Mắt Của Ðức Phật- tr. 40)
… Bầu trời cực trong xanh và không mây. Không có dấu hiệu của một thời tiết sắp xấu. Những ô ruộng loang loáng nước. Ngọn núi Bà Ðen ở phía xa ðàng sau – hiện diện như một lầm lỡ của hóa công, một dị dạng của ðịa hình châu thổ – trơ trụi nhô lên từ mặt phẳng xanh ðồng bằng. Ngọn núi chứa ðựng nhiều kỳ bí và huyền thoại. Nơi của muỗi ðộc, sốt rét rụng tóc và của những trận ðánh kinh hoàng. Nơi còn vùi xác của những ðồng bạn ở cuộc hành quân cách ðây bốn nãm trước. Những ðêm trãng rừng còn như in trong óc, trãng ở Bà Ðen cũng mang bộ mặt xanh xao như bị sốt rét ngã nước. (Nước Mắt Của Ðức Phật – tr. 36-37)

… Nhớ lại hôm gặp Tom trên cánh ðồng trải dài ðến tận chân núi ðá; từng ðàn dê lổ loang trên ðó, một chú dê ðực cắt hình trên nền trời từ một mỏm ðá thật cao. Biển xanh phẳng lặng phía xa, rải rác những cánh quạt gió chuyển ðộng chậm, kéo nước biển lên những ruộng muối ðọng trắng … Từng cơn gió nồng thổi trườn trên những thửa ðất bốc hơi co rút. Cảnh ðồng quê sau lũ lụt lại mang vẻ khô héo xác xơ như mùa hạn. (Chiến trường Tạm Yên Tĩnh, tr. 71, tr.76)

… từ ðồng ruộng xanh dưới kia ðã nổi bật chiếc mái cong, kiến trúc ðặc biệt của những ngôi chùa tháp. Làng xã không mấy khác làng xã của Việt Nam nhưng khang trang hơn. Những mái nhà ngói ðỏ san sát, xen lẫn những mái tranh xám. Ngọn khói lam của buổi chiều, lũ trẻ nhỏ và ðàn trâu bò về chuồng. Khung cảnh nên thơ của một khoảnh ðất Á châu còn chút thanh bình kia liệu sẽ còn kéo dài thêm ðược bao lâu nữa hay thực sự ðã qua rồi…. Ðàng xa về phía nam, nắng chiều rắc vàng trên dòng Cửu long bao la ðầy cá và phù sa. Chập chùng là những cánh rừng cao su tiếp nối với rừng già. Cũng ðã hiện ra những ngôi làng trơ trụi bỏ hoang với từng dãy hố bom B52 cày nát. Không còn dấu hiệu người và sinh vật ở dưới ðó. Lại như một Dakto, Khe Sanh hay Sơn Mỹ của Việt Nam? Bom ðạn giữa những người Việt ðã xô dạt những người Khmer kia ði về ðâu? Cả xứ Chùa Tháp này ði về ðâu? Trong cái mênh mang của cơn say lịch sử, có ai nghĩ ðược rằng cuộc chiến ðang diễn ra giữa những người Việt lại có thể xóa nhòa một nền vãn minh Angkor cổ kính. Và trong cái hoang vu lặng lẽ của buổi chiều tàn, giữa ngôi làng ðổ nát kia, tôi tưởng tượng rằng vẫn còn một người ðàn bà không rõ mặt mũi vẫn ẩn nhẫn ngồi ôm ðứa con ru cho bú. Phải chãng vẫn còn hình ảnh an ủi tuyệt ðẹp và ngàn nãm của ý nghĩa tồn sinh nhân loại… (Nước Mắt Của Ðức Phật – tr. 39)

Trên là ðoạn tả cảnh cùng suy tư không phải của một người ðang ngồi trên máy bay du lịch, mà là suy tư của một người lính sắp ðược thả vào chiến trường – Ở ðó con người chẳng thể ðịnh ðoạt ðược gì ngoài sự chấp nhận rủi may như một ðịnh mệnh – Cái ðẹp ở ðây là cái ðẹp của bi hùng, vừa sầu buồn vừa cao cả – một thứ tâm hồn Ngô Thế Vinh-, như trong ðoạn kết chuyện Nước Mắt Của Ðức Phật:

… Và cũng không xa Cục R bao nhiêu về hướng Ðông Bắc, sau bảy ngày thất lạc trong hoang vu của rừng già, có hai bóng ma lần mò ðược vào một ngôi làng ðổ nát, người ðược cõng trên vai gần như ðã chết. Và suốt trong ðêm hôm ðó tại một ngôi chùa Miên bỏ hoang, có một người lính Công giáo Việt Nam kiệt quệ và ðau khổ, quỳ gối bên xác một ðồng bạn, mắt ðẫm lệ hướng lên vẻ mặt an tĩnh của Ðức Phật thành tâm cầu nguyện cho linh hồn người bạn xấu số sớm ðược giải thoát. Và bên ngoài trời cơn mưa bão vẫn tràn trề. Gió lung lay cả ðêm dài vô minh ðang bao trùm khắp Á châu lục ðịa. (Nước Mắt Của Ðức Phật, tr. 42-43)

Ở ðây, có vẻ mặt an tĩnh của Ðức Phật và mắt ðẫm lệ của người lính ðang cầu nguyện cho linh hồn người bạn chết trên vai. Bạn ơi, có phải Nước Mắt Của Ðức Phật ðang thị hiện qua nước mắt ðang rơi trên mặt người lính sống sót kia? Nghĩ thế tôi càng ngưỡng mộ tác giả khi lấy tựa ðề như thế ðể rồi kết một ðoạn như khai-thị cái niềm tin sâu sắc, Phật tánh trong mỗi con người, người lính ấy trong giây phút vô cùng ðau khổ ðã nhỏ những hạt nước mắt Phật, ðã là một vị Phật. Ðó là một thông ðiệp của tác giả.

VẾT THƯƠNG CHƯA LÀNH

Nói ðến nỗi ðau, vết thương tâm, ở trong tập truyện này ta thấy những hình ảnh như,
… Từ sáu nãm rồi mà vẫn tưởng như mới hôm qua với cơn ðau lột da ấy. (Giấc Mơ Kim Ðồng, tr. 70)

… Cũng phải kể tới vết thương khác không chảy máu Bloodless Wounds PTSD – hội chứng tâm thần sau chấn thương ở những nãm sau khi anh ðã trở lại nước Mỹ… (In Retrospect – Nhìn Lại, tr. 104)

… Những vết thương chưa bao giờ thực sự lành (In Retrospect – Nhìn Lại, tr. 109) nơi những người sống sót.

… Phan cũng tự hỏi ðến bao giờ, cả chính chàng nữa mới thực sự thoát ra khỏi cuộc chiến tranh ðã vào quá khứ từ 17 nãm rồi. (Một Bức Tường Khác, tr. 101)

… cùng với tin thời sự Tổng thống Mỹ Nixon sắp sang Bắc Kinh rồi Mạc Tư Khoa chuẩn bị cho một giai ðoạn giải kết, ðể rồi chỉ còn sự ðối ðầu thù nghịch trơ trẽn giữa những người Việt, như một chia lìa lịch sử, một thảm cảnh không thể tránh… (Nước Mắt Của Ðức Phật, tr. 40)

Một thảm cảnh như vết sẹo lồi nhô hoài trong tâm thức, mỗi khi cào lên lại thốn ðau. Không chỉ người Việt, ðồng minh Mỹ ngoài hơn nãm chục ngàn lính Mỹ bỏ thân nơi chiến trường Việt Nam, số thoát ðược khỏi ðêm dài vô minh (NTV) ấy trở về thì mang ðầy thương tích về thể xác lẫn tâm hồn, di chứng của chiến tranh khiến họ không thể bình thường hội nhập trở lại trên chính quê nhà của họ.

… Jim thường xuyên phải sống trong những cơn ác mộng và hồi tưởng buồn bã về các kinh nghiệm chiến trận ðau thương ở Việt Nam. Hắn cảm thấy phẫn nộ vì sự thờ ơ và cả thiếu kính trọng của xã hội ðối với hắn và các bạn ðồng ðội, lẽ ra khi trở về chúng tôi phải ðược ðối xử như những anh hùng… (Một Bức Tường Khác, tr. 99)

… Ðã không thiếu những cuộc duyệt binh với rừng cờ sao và sọc và cả rực rỡ những dải bãng vàng ðể chào mừng những người lính như những anh hùng trở về sau cuộc chiến tranh chớp nhoáng mấy tuần ở Vùng Vịnh Desert Storm và rồi cả với những cuộc chiến tranh khác; nhưng hình như ðã không có một ðối xử như vậy ðối với những người cựu chiến binh trở về từ Việt Nam… Họ, ða số là những cựu chiến binh Việt Nam bị lãng quên; phải chãng chỉ vì họ bước ra từ một trận chiến ðã không có ðược chiến thắng vinh quang hay nói trắng ra là trận chiến mà lần ðầu tiên nước Mỹ ðã bị thua… Họ ðã hy sinh một phần ðời tuổi trẻ của họ, chịu ðựng cả những mất mát – ðể phục vụ cho một xứ sở có tiếng là giàu có nhất thế giới, ðể rồi khi giải ngũ, một số không ít phải sống như những người vô gia cư trên các ðường phố, chịu ðói khát thiếu thốn trong tình cảnh cô ðơn và tuyệt vọng… họ vẫn mãi chưa ðược trở về nhà… (In Retrospect – Nhìn Lại, tr. 105, 106)

Họ vẫn mãi chưa ðược trở về nhà… Lưu vong trên ðất mẹ của mình, và như nhân vật Phan, sau 17 nãm chiến tranh vẫn không rời ðể anh mãi lưu vong trên tâm thức của mình. Một thứ hội chứng tâm thần – Vết thương không chảy máu. Ôi cái gọi là chiến tranh Việt Nam nơi hình ảnh anh lính Gumber treo cổ lơ lửng trên thanh xà bến xe bus, linh hồn mãn nguyện: No more Vietnam, Vietnam never again. Cuộc chiến Việt Nam và cả nỗi ðau của những vết thương thực sự chấm dứt từ ðây. Việt Nam, nay thì anh ðã thực sự giã từ…

Và anh Gumber vẫn chưa phải là người lính Mỹ cuối cùng chết trong trận chiến tranh Việt Nam (In Retrospect – Nhìn Lại, tr. 110, 111), rồi thì, người y tá cựu binh, không bị thương ở mặt trận mà vì thứ mìn muỗi chống cá nhân, chẳng biết ai ðã ném vô và nằm im trong ðám ruộng nhà mình tự bao giờ… Hòa bình rồi hạnh phúc tính là dài lâu nhưng rồi ra cũng chỉ là tính riêng cho mỗi từng ngày… (Người Y Tá Cũ, tr. 122)

Tôi cũng ngậm ngùi tự hỏi như tác giả, bức tường nào, trang sử nào ðể ghi thêm những cái chết, và bị thương của chiến tranh sau chiến tranh ấy?

KHI NHỮNG NGƯỜI SỐNG QUÊN NGƯỜI CHẾT, THÌ NGƯỜI CHẾT ẤY CHẾT ÐI LẦN THỨ HAI… (Sẽ Rực Rỡ Mùa Thu Này, tr.121)

Tôi hình dung mình ðang ðứng nhìn lá cờ bay phất phới dưới trời xanh trong một buổi vinh danh có oan hồn tử sĩ trở về từ bụi ðất, ngọn ðồi, sông suối, khu rừng máu ðạn khi xưa, và niềm vui của ðoàn tụ siêu hình ấy tháo gỡ cho tôi cái mặc cảm u sầu bao lâu nay.

… Không kể những người ðã chết, chỉ riêng trong ðám sống sót trở về – có thể nói họ xứng ðáng mang danh anh hùng bằng chính những chiến tích lẫy lừng ði vào huyền thoại. (Mặt Trận Ở Sài Gòn, tr. 24)

… Liệu phải cần bao nhiêu trang sách ðể nhắc tới những chiến tích lẫy lừng của các anh hùng vô danh này. Ngay từ phút vừa ðặt chân xuống ðất, hoạt ðộng suốt 96 giờ của toán 81 là một thiên anh hùng ca rực rỡ. (Nước Mắt Của Ðức Phật, tr. 41)

… Ðã bao nãm rồi, biết bao nhiêu nước chảy qua cầu, có quá nhiều ðiều ðể không thể nào quên. Ngay trong tù ðày, những hình ảnh hồi tưởng chưa bao giờ là cuộc duyệt binh vĩ ðại ðầy màu sắc và ồn ào của ngày Quân lực; mà luôn luôn là những bước chân diễn hành thầm lặng của một tiểu ðội lính vô danh ở ngày giờ cuối cùng của một thành phố trước khi mất tên Sài Gòn. Người chuẩn úy ấy bây giờ ở ðâu, trong một trại cải tạo nào, còn sống hay ðã chết, số phận những người lính can ðảm kỷ luật tới giờ phút chót ấy bây giờ ra sao, cũng không ai ðược biết. Liệu có thêm ðược một dòng chữ nào giữa những trang quân sử viết dở dang ðể nói về cuộc diễn binh kỳ lạ cấp tiểu ðội mang biểu tượng hào hùng của quân lực ở ngày giờ cuối cùng trước khi cả toàn quân tan hàng rã ngũ… (Cựu Kim Sơn Chưa Hề Giã Biệt, tr. 91)

Câu hỏi rất xót, có cái gì như mệt mỏi thất vọng… Trang sử trung thực nào ðể anh linh của họ ðược an nghỉ dưới ánh sáng của tri ân, tưởng nhớ, chứ không chỉ là nghĩa trang bị bỏ phế ðìu hiu, lá khô xao xác trên những tấm bia vỡ và những bình nhang trống. Dù sao, ít ra giờ chúng ta ðã có những dòng chữ này của Ngô Thế Vinh, như một sự tưởng niệm công bằng…
… Jim cũng như ða số những người cựu chiến binh Việt Nam ðược gọi là còn sống, nhưng họ giống như những mảnh bom ðạn vương vãi, thực sự chưa thoát ra khỏi trận ðịa Việt Nam. Liệu có còn thêm một bức tường thương khóc nào khác ở Hoa Thịnh Ðốn ðủ dài ðể có thể ghi tên và vinh danh họ. (Một Bức Tường Khác, tr. 101)

Một bức tường khác, những trang quân sử còn thiếu sót… Hẳn còn rất lâu, hoặc chẳng bao giờ, những ước muốn này vẫn chỉ là những ước mơ ngậm ngùi… Nhưng ước mơ ðó là một thông ðiệp ðầy tình người của tác giả.

NGÔ THẾ VINH, MỘT CHIẾN SĨ XÃ HỘI

Trong truyện Mặt Trận Ở Sài Gòn, chứng kiến cảnh thối nát bất công của xã hội, tác giả nêu lên một ưu tư:

… Rằng ngoài chiến trường súng ðạn quen thuộc, họ còn phải ðương ðầu với một trận tuyến khác mỏi mệt hơn – ðó là cảnh thối nát bất công của xã hội mà dân tộc ðang phải hứng chịu trong tối tãm tủi nhục… Từ ba mươi nãm nay, ðã và ðang có quá nhiều anh-hùng-của-chiến-tranh trong khi lại quá thiếu vắng những chiến sĩ xã hội… (Mặt Trận Ở Sài Gòn, tr. 31)

Ngô Thế Vinh, một chiến sĩ xông pha chiến trường, một bác sĩ, một nhà vãn, một nhà báo, với tất cả tư cách ðó cùng những tác phẩm của ông, biết ðược những việc ông ðã làm thì Ngô Thế Vinh ðúng là một chiến sĩ xã hội, ở tư cách này ông cũng xứng ðáng là một anh hùng. Nếu không thực sự can ðảm, nếu không ðầy nhiệt huyết với lý tưởng vì người thì ông ðã không xông vào những mặt trận xã hội, như làm báo Tình Thương từ thời còn sinh viên y khoa quảng bá y ðức, tình người. Và một thời gian dài ðập nhịp tim của mình trên bờ sinh tử của lằn tên mũi ðạn, ðể có những kinh nghiệm thực tế viết nên tác phẩm như Mặt Trận Ở Sài Gòn. Cảm ơn ðịnh mệnh ðể ông sống sót qua cuộc chiến. Ðể sau ðó nghiên cứu về nguy cơ cái chết của một dòng sông, ông ðã ði tới ngọn nguồn sông Cửu Long với bao bất trắc ðể cống hiến một loạt sách rất giá trị về Cửu Long. Với những ðề tài gắn bó với con người cùng sự cảnh báo mọi thứ hiểm họa hủy diệt hầu góp phần vào việc bảo vệ môi trường, cùng xây dựng một xã hội tốt ðẹp hơn, công bằng hơn, tình người hơn. Ðó chẳng phải là trách nhiệm của một chiến sĩ xã hội hay sao? Nãng lực của ông lấy từ ðâu mà có thể làm việc ðược như thế? Có lẽ nhờ tất cả những chủng tử này, nhiệt huyết, ðam mê, nhân ái, cùng những giấc mơ thao thức không nguôi. Và ông ðã cống hiến ðời mình cho lý tưởng ðó một cách hữu hiệu và cảm ðộng.

… Những câu chuyện cách ðây cả 50 nãm ở một nơi nay quá xa xôi bỗng dưng sống lại một cách da diết trong trí nhớ, trong con tim của mỗi chúng ta khi có “Mặt Trận Ở Sài Gòn” ðặt ðầu bàn ngủ (không phải gối ðầu giường). (Hoàng Ngọc Nguyên, Ði Tìm Sự Yên Tĩnh Với “Mặt Trận Ở Sài Gòn”, tr. 214)

Chắc là như vậy vì ngay lúc này sau khi ðọc hết rồi tôi vẫn cảm thấy chưa thể rời ðược nó. Phải ðể ở cái bàn nhỏ có ngọn ðèn vàng ấm kia, ðể nhìn, nhìn mỗi ngày vào vết thương chưa thực sự lành ấy. Nhìn, cho ðến khi nào chuyển hóa ðược vết thương này. Và chìa khóa của chuyển hóa phải chãng là thấy ðược ít nhiều hiện thực của những giấc mơ -ít nhất cũng là của Ngô Thế Vinh – của những người ðồng một quá khứ thương tâm và ðau ðáu thiết tha những giấc mơ ðẹp ðẽ, một trong những giấc mơ ấy là một mái ấm của Trãm Họ Trãm Con, nơi ấy sưu tập và lưu trữ những giá trị của quá khứ, nơi hội tụ diễn ra sức sống sinh ðộng của hiện tại, và là một ðiểm tựa thách ðố hướng về tương lai, chốn hành hương cho mỗi người Việt Nam ðang sống bất cứ ở ðâu trong lòng của thế giới.

Và … Hiện thực của giấc mơ nào ði nữa không phải chỉ do hùng tâm của một người mà là ý chí của cả một tập thể cùng nhìn về một hướng, cùng trông ðợi và ước ao niềm vui của sự thành tựu… (Giấc Mộng Con Nãm 2000, tr. 152)

Xin mượn lời của Tim Page ðể kết bài viết:

Ðọc Mặt Trận Ở Sài Gòn ðể cảm nhận lắng nghe nỗi bâng khuâng của một con người vẫn gắn bó với những cội rễ tinh thần của một quê hương Việt Nam không thể tách rời. (TIM PAGE, Life – Time, UPI Freelance Reporter)

Santa Ana, October 6, 2020

Nguyễn Thị Khánh Minh

* chữ Ngô Thế Vinh trong truyện Nhìn Lại.

** Tập truyện song ngữ “Mặt Trận Ở Sài Gòn / The Battle of Saigon” ðã ðược phát hành và bán trên trang mạng Amazon