Hai cột trụ của nghề báo: Kiến thức và đạo đức 

 (Viết nhân nhà báo Sơn Điền Nguyễn Viết Khánh)

Nhà  báo Sơn Điền Nguyễn Viết Khánh ((1921- 2012) tự nhận thuộc thế hệ già nhất trong làng báo tiếng Việt hải ngoại, khẳng định rằng “Hai cột trụ của nghề làm báo là kiến thức và đạo đức”. Ông còn cho biết năm 1965 là năm nền tảng nghề làm báo về cách viết tin cũng như về kỹ thuật làm báo của Việt Nam không còn theo lối thời Pháp nữa mà đã được chuyển sang cách làm báo hiện đại ở Mỹ cũng như nghề làm báo nói chung ở các nước tân tiến trên thế giới.

Theo nhà báo lão thành, kiến thức là trí, đạo đức là tâm. Nếu có trí giỏi mà không có tâm lành, nghề viết cũng chẳng thành tựu được bao nhiêu. Khi đã viết, không phải chỉ viết bằng tay mà viết bằng cả con tim. Bí quyết của trau dồi kiến thức là khiêm tốn và học từ sách vở tra cứu, học từ bạn và đồng nghiệp; quan trọng nhất là học từ độc giả. Nhà báo Sơn Điền sinh ở Bắc Giang, hưởng thọ 92 tuổi, qua đời ngày 12/8/2012 tại Cali. Bài báo cuối cùng là bài Kinh Động Vũ Trụ trên mạng ngày 19/7/12 nói về các nhà Thiên Văn Mỹ đã tạo ra một loại máy khám phá những bí mật của Hoả tinh. Sau 1975 ông bị bắt đi tù 12 năm; qua Mỹ năm 1992.

Trong bài góp ý với Đại Hội truyền thông hải ngoại hồi tháng 4 năm 2003 tại Cali, nhà báo còn nói, học vấn giản dị là sự tích lũy kinh nghiệm.Trau dồi kiến thức không nhất thiết chỉ ở trường học  mà ở trường đời. Nghề báo là môi trường tốt nhất cho sự học. Hành nghề báo chí phải học mãi cho tới già. Nghề này là một nghề tự do, không ai đòi hỏi bằng cấp hay giấy phép. Có kiến thức rộng mới có tư duy sâu sắc, luận bàn chín chắn. Phương châm của người làm báo:“Vô Tư, Trung Thực, Tôn Trọng Độc Giả. chúng tôi đưa tin, độc giả phán xét”. Không ai có quyền quyết định giùm người đọc.

Sơn Điền Nguyễn Viết Khánh, nhà báo chuyên nghiệp sống với nghề báo, làm báo từ năm 1948. Năm 1965 được cử làm Tổng Thư Ký Việt Nam Thông Tấn Xã thời VNCH. Cố nhà báo thông thạo Anh, Pháp, Nhật. từng tu nghiệp về baó chí tại thông tấn Kyodo, Jiji, nhật báo Mainichi ở   Nhật Theo ông, độc gỉa là người đọc báo, khán thính giả các đài phát thanh, truyền hình, trên mạng internet. Nhà báo Sơn Điền còn chuyên viết về Khoa Học Không Gian, phân tích thời cuộc cho một số báo  ở Saigon với bút hiệu Việt Lang Quân và cũng đã dịch thuật tiểu thuyết kiếm hiệp Kim Dung, Nghệ Khuông, Gia Cát Thanh Vân từ chữ Hán

Cưụ Tổng Thư Ký Việt Nam Thông Tấn Xã thường gọi là Việt Tấn Xã (VTX), cho biết thêm cái khó nhất của nghề báo bổ là dễ mắc sai lầm vì phải chạy đua với đồng nghiệp, cọng thêm với sự hăng say của nghị luận trong tư tưởng. Kỹ thuật truyền tin càng mau lẹ, sai lầm càng dễ mắc. Ông nói, nắng mưa là bệnh của trời, làm sai là bệnh của người thế gian. Vấn đề là có biết nhìn nhận những sai lầm đó để sửa chữu hay không? Đừng có tự cao tự đại, đừng cho mình là rốn của vũ trụ vì độc giả có người giỏi hơn, sang suốt hơn các ký giả và nên nhớ rằng sự hiểu biết của mình còn thấp kém.. Và “đừng  tự coi mình không bao giờ lầm lẫn. Không biết thì học thêm chớ có gì xấu”

Tinh Thần Trách Nhiệm

Cũng trong bài góp ý nói trên, nhà bình luận thời cuộc lão thành Việt Lang Quân còn viết trong lãnh vực nghị luận, những mục bình luận, xã luận hay phân tích thời cuộc cũng chỉ là những ý kiến cá nhân nêu ra để độc giả tùy nghi tham khảo chớ không thể là những bài xách động hay coi như kim chỉ nam cho độc giả phải theo. Nói lãnh đạo dư luận là coi thường sự phán đoán của dư luận. Dùng báo chí để vận động quần chúng là đúng còn nếu dùng báo chí để lãnh đạo dư luận là không hợp thời. Trong nghề truyền thông tuy chúng ta có những khác biệt về quan điểm nhưng lại có một nền tảng chính trị vững chắc: đó là tự do báo chí, tự do ngôn luận.

Về báo chí và đạo đức, ông cho rằng nó nằm trong những đạo lý thông thường về nhân phẩm và tư cách của con người. Cái đạo đức của tôi có khi không giống cái đạo đức của anh. Tuy nhiên, tất cả tùy thuộc vào chữ Tâm, nơi chứa toàn bộ năng lượng con người. Đó là tinh thần trách nhiệm. Ông nhắc đến một nhân vật của nhà văn Khái Hưng trong cuốn Tiêu Sơn Tráng Sĩ: Trần Quang Ngọc, một tráng sĩ  trong thời Mạt Lê  chống lại nhà Nguyễn Tây Sơn. Trẩn Quang Ngọc giả làm nhà sư hoạt động chung với nữ hào kiệt tài sắc vẹn toàn Nhị Nương. Tình chiến hữu sâu đậm nhưng vẫn trong sáng. Có người hỏi, Quang Ngọc đáp, “ta nhờ chiếc áo cà sa này để tranh đấu thì không nên làm cho nó nhọ nhem đi”.

Người làm báo có nên gắn bó vào một tổ chức nào không? Theo nhà báo Sơn Điền “người làm báo chuyên nghiệp nên độc lập về chính trị”. khi có mối liên hệ  có thể khó giữ được sự vô tư và trung thực. Vô tư ở đây không có nghĩa như một tấm hình chụp hay một cuốn phim thời sự mà vô tư là để có sự quân bình tránh những thiên lệch. Ông nói thêm “Độc lập không có nghĩa là trung lập. Trung lập chỉ là một thủ đoạn nhất thời, một nhu cầu hoàn cảnh, ở một cá nhân chỉ biểu hiện cho sự thiếu khả năng suy xét để xác định lập trường”. Tuy nhiên, các ký giả có quyền gia nhập bất cứ tổ chức nào có khuynh hướng chính trị hợp với lập trường riêng của mình.

Nhà báo lão thành Sôn Điền xác nhận, “Cũng như mọi ngành nghề khác, nghề làm báo có những nỗi vinh nhục, lúc vui lúc buồn. Thực tế cho thấy nghề viết báo nhiều buồn hơn vui. Sống bằng ngòi bút thật đạm bạc, không ai làm nghề viết báo viết văn mà làm giàu được. Chẳng những thế, nguời viết nhiều khi còn mang họa vào thân dưới những độ độc tài, thiếu tự do dân chủ.  Nếu vậy tại sao làm báo lâu như vậy “ Chính tôi cũng đã tự hỏi tôi. Có lẽ vì ngoài nghề viết báo tôi không biết làm nghề gì để kiếm sống nuôi gia đình. Và cũng có lẽ vì sự say mê lý tưởng và những giá trị cao quý của nghề làm báo.”

Ông tự nhận, những ký giả già thường hay nhìn đến tương lai nhiều hơn quá khứ. từ lâu tôi đã nghĩ đến những thế hệ kế tiếp. Tôi tin rằng những thế hệ đi sau vẫn có nhiều khả năng và tài giỏi hơn những thế hệ đi trước. Về kiến thức tổng quát,  con em chúng ta đang sống trong một môi trường tốt nhất cho sự học hỏi.   Và còn về kiến thức kỹ thuật báo chí, ở Mỹ cũng như ở nhiều nước không thiếu những trường dạy làm báo để con em chúng ta học hỏi nếu họ muốn đi vào nghề làm báo. Những trường dạy làm báo ở Mỹ tốt hơn và hiện đại hơn những trường dạy làm báo sơ khai trước đây ở miền Nam Viet Nam.  

Nền Tảng Báo chí Việt Nam

Trong  buổi chúc thọ 88 tuổi của nhà báo lão thành Sơn Điền Nguyễn Viết Khánh tại San  José ngày 3/6/2009 ông cho biết việc canh cải kỷ thuật viết tin tại VTX thời VNCH đã chuyển đổi nền tảng báo chí Việt Nam. Ông nói: “ Đến năm 1965 ông Nguyễn Ngọc Linh từ Mỹ trở về làm Tổng Giám đốc VTX, ông cử tôi làm Tổng thư ký Tòa soạn VTX. Đây là thời điểm đáng chú ý nhất, vì ông Linh đã chuyển đổi nghề làm báo ở Việt Nam đã cũ theo thời Pháp, sang nghề làm báo về cách viết tin cũng như về kỹ thuật sang nghề làm báo có tính quốc tế hiện đại. Ông gọi tôi lên Văn phòng của ông và bàn với tôi về sự chuyện đổi đó. Ông muốn tổ chức một lớp huấn luyện phóng viên cấp tốc ngay tại VTX”.

Nhà báo Sơn Điền nói tiếp: “Tôi ghi ơn ông Linh ở điểm này vì tôi phụ trách lớp huấn luyện đó nên tôi được ông Linh dạy tôi và cho tôi sách để học về nghề làm báo hiện đại ở Mỹ cũng như nghề làm báo nói chung ở các nước tân tiến trên thế giới.Vài tháng sau hai trường Đại học Việt Nam là Viện đại học Vạn Hạnh và trường Chính trị Kinh Doanh ở Đà Lạt cũng mở Phân khoa Cử nhân báo chí bốn năm. Đây là lần đầu tiên nước Việt Nam có trường Đại học Báo chí và tôi được mời làm giáo sư. Các sinh viên được đào tạo đã  góp phần xây dựng nền tảng nghề làm báo hiện đại của Việt Nam”. Kể từ đó, làng báo miền Nam trong các bản tin và các bài tường thuật – về hình thức-  đều chiụ ảnh hưởng bởi sự chuyển đổi này.

Sau ngày 1975 báo chí công sản cũng rập theo cách viết tin nói trên. Nhà báo Tống Văn Công, bút danh Thiện Ý, từng làm tổng biên tập ba tờ báo Lao động Mới, Người Lao động và Lao động, tác giả cuốn Đến Già Mới Chợt Tỉnh  xác nhận điều này qua bài Xa Lộ Thông Tin Báo Chỉ Còn Lề Phải nhân ngày Báo Chí Cách Mạng Việt Nam 21/6. Trong bài báo viết ngày 15/6/2009 ông còn cho rằng, Lý Quí Chung, Trần Trọng Thức và một số người làm báo thời trước, “là ông thầy đã góp phần to lớn đổi mới báo chí cách mạng Việt Nam”. Các bài báo của họ “có cách viết mới mẻ gần với sự thật hơn”; nhưng  không ai đánh giá đúng công lao của họ. Thiện Ý Tống Văn Công từ ngày 25-2-2014, đã chia tay với Đảng Cộng sản Việt Nam. 

Cũng trong trong buổi chúc thọ do cựu sinh viên và cựu nhân viên VTX tổ chức nhà báo Sơn Điền còn cho biết ông vào nghề báo là sự tình cờ, trong khi lúc còn niên thiếu chỉ ước mơ trở thành một nhà khoa học suốt ngày cặm cụi trong phòng thí nghiệm. Năm 1948 trốn về Hà Nội, đang ở nhà bồng con và tập dịch cuốn “The Good Earth”, ông gặp lại ông Trần Việt Sơn. Ông bạn họ Trần cho ông cuốn “ABC du Journalisme” của Pháp và huớng dẫn ông vào nghề báo. Cái nghề vừa làm vừa học. Ân nhân của ông qua đời vì càc chứng bệnh trong khi ở tù và cuốn sách bị mất đi vì chuyện bài trừ Văn Hóa “đồi trụy” năm 1977- 1978. Lúc đầu ông chỉ làm người phiên dịch các bản tin của Thông tấn xã Pháp (AFP).

Thành Lập Việt Tấn Xã  (VTX)

Đến năm 1952, nhà báo Sơn Điền cho biết tiếp, “đang làm thông tín viên chiến tranh cho Pháp tấn xã –  từ năm 1951 ở Huế – tôi vào Saigon, làm phóng viên cho VTX, cơ quan vừa mới được người cầm đầu Văn phòng AFP ở Saigon, ông Norjeu giúp chính quyền, do ông Trần Văn Hữu làm Thủ tướng, thành lập Thống tấn xã Việt Nam. Năm 1954, cụ Ngô Đình Diệm trở về nước, tôi với tư cách phóng viên đã ra tận Phi trường Tân Sơn Nhất đón cụ, được cụ cho tôi bài diễn văn đầu tiên của cụ để đăng trên VTX. Năm 1956, cụ Ngô lên làm Tổng Thống, tôi trở thành phóng viên đặc trách Phủ Tổng Thống đi theo cụ trong mọi cuộc kinh lý”. Sau 1963 tôi trở về Văn Phòng VTX ở Saigon làm Trưởng ban Pháp ngữ.

Nhà báo Sơn Điền còn cho hay, Tổng Giám đốc đầu tiên của VTX là cụ Đoàn Quang Tấn, Thạc sĩ Văn phạm tiếng Pháp.Từ năm 1952 đến năm 1953, ông Nguyễn Văn Tâm làm Thủ tướng, ông Hoàng Văn Cơ, từ Pháp về làm Tổng Thư ký đầu tiên của VTX. Tổng Giám Đốc cuối cùng là cố Giáo Sư Nguyễn Ngọc Bích lìa đời ngày 3/3/16 trên phi cơ đến Manila dự các buổi hội thảo về Biển Đông Nam Á và Tổng Thư Ký cuối cùng là nhà báo Bùì Ngọc Dung, mất tích trên đường vượt biên thời thập niên 80. Theo nhà báo Từ Nguyên Quốc trưởng Bảo Đại có ký một sắc lệnhh số 36 TT ngày 19/.9/1949 tại Hànôi ấn định việc tổ chức cơ quan Thông Tấn cho quốc gia Việt Nam do Bộ Thông Tin điều hành.

Tổng Thư Ký Việt Tấn Xã , chịu trách nhiệm ba ấn bản Anh, Pháp, Việt, với hơn trăm nhân viên. Cơ quan này hoạt động như một toà soạn, nhân viên coi nhau như anh em một nhà; ai cũng kính trọng quí mến nhà báo Sơn Điền và gọi ông bằng Anh. Sau 1975, ông bị đi tù 12 năm ở Gia Trung Pleiku, cùng với nhiều nhà văn, nhà báo, nhà thơ khác như với Nguyễn Sĩ Tế, Mặc Thu Nguyễn Đức Sinh, Dzõan Quốc Sĩ. Những người bạn đồng tù với ông đều thừa nhận tư cách và sự hiểu biết của ông. Hai ông bà sang Mỹ đòan tụ với các con năm 1992 ở San Jose’, lúc đó đã hơn thất thập, ông không dừng bút mà tiếp tục viết cho mục  Trước Thời Cuộc cho đến khi hết ngồi viết nổi. Người bạn đời mất trước ông bảy năm.

Tại sao không an dưỡng với tuổi già mà viết nhiều vậy? Ông nói vì có mối sầu vong quốc. Ông mượn lời nhà văn được gỉải Nobel năm 2000 Cao Hành Kiện để trả lời: viết cho dịu đi những nỗi thống khổ trong lòng. Để theo dõi thời sự, ngoài xem TV, Internet ông còn đọc nhiều loại sách báo ngoại quốc.Theo ông, báo mà không có tin tức thì không thể là báo.Tuy báo đọc không thể có tin sốt dẻo, đưa tin nhanh bằng breaking news của CNN, CBS, NBC, ABC ..hay Headline News của mấy đài phát thanh; nhưng báo đọc sẽ không thua báo nhìn (TV), báo nghe (Radio) và sẽ không biến mất.Tin nhanh cần; nhưng báo đọc cung cấp nhiều chi tiết làm nổi bật ý nghĩa thực sự của tin. Điều này chỉ có thể có với thời gian và lời bình của các nhà phân tách thời sự.

Ra hải ngoại năm 2007 ông cho xuất bản tuyển tập “ Những Mùa Xuân Trở Lại” và năm 2009 cuốn “Tâm Pháp Khí Công”.  Cụ Sơn Điền qua đời nhưng không mất, chỉ mờ dần thôi  như câu nói của Đại Tướng Douglas Mac Arthur Old Soldiers never die, They just fade away . Trong cuốn “Tâm Pháp Khí Công”, nhà bình luận thời cuộc cho biết nhờ tập luyện như những điều viết trong sách, tinh thần và thể xác ông còn kháng kiện, làm việc bình thường 6, 7 tiếng đồng hồ một ngày, trừ chủ nhật, “tôi chỉ làm có 4 tiếng”. Ông còn kể lại hồi trẻ ông cũng có học võ Thiếu Lâm; ở Nhật học “Kiếm đạo”, (Kendo), tìm hiểu về Nhu đạo, Thiền, nghiên cứu về Yoga, Hiệp khí đạo (Aikido) và Thái Cực Đạo của Đại Hàn. Ngoài ra, ông còn có để ý đến nhiều phương pháp luyện công, luyện khí bắt nguồn từ sự khai sáng của Đạt Ma Tổ Sư ở chùa Thiếu Lâm, liên quan tới Phật pháp.

Phan Thanh Tâm

California, 8/2023