Giọt nước mắt cho quê hương [1]

Ngày 24 tháng 3 vừa rồi, tôi đang ở trong nhà bếp ở Toronto để chuẩn bị bữa trưa ở trường cho các con thì tài khoản Twitter của tôi cho biết rằng tôi đã được đưa vào danh sách những người phương Tây bị cấm đến Nga của Điện Kremlin. Đây là một phần trong đòn trả đũa của Nga đối với các lệnh trừng phạt mà Hoa Kỳ và các đồng minh đã giáng vào các cộng sự của Vladimir Putin sau khi ông can thiệp quân sự vào Ukraina.

.

Bốn ngày trước đó, chín người từ Hoa Kỳ cũng đã bị đưa vào danh sách đen tương tự, bao gồm John Boehner, người phát ngôn của Hạ viện, Harry Reid, khi đó là lãnh đạo phe đa số của Thượng viện, và ba thượng nghị sĩ khác: John McCain, người phê phán Putin trong nhiều năm, Mary Landrieu từ tiểu bang Louisiana, và Dan Coats từ tiểu bang Indiana, từng là cựu đại sứ Mỹ tại Đức. “Trong khi tôi thất vọng vì tôi sẽ không thể đi nghỉ cùng gia đình ở Siberia vào mùa hè này,” Coats nói một cách khôn khéo, “Tôi rất vinh dự khi có tên trong danh sách này”.

.

Tuy nhiên, tôi thực sự rất buồn. Tôi nghĩ mình là người theo chủ nghĩa thân Nga. Tôi nói ngôn ngữ này và nghiên cứu văn học và lịch sử của quốc gia này ở trường đại học. Tôi thích sống ở Moscow vào giữa những năm chín mươi với tư cách là giám đốc văn phòng của báo The Financial Times và đã quay trở lại đó thường xuyên trong suốt mười lăm năm sau.

Tôi cũng là thành viên đầy tự hào của cộng đồng người Canada gốc Ukraina. Ông bà ngoại của tôi chạy trốn khỏi miền Tây Ukraina sau khi Hitler và Stalin ký hiệp ước không xâm lược vào năm 1939. Họ không bao giờ dám quay trở lại, nhưng họ vẫn giữ liên lạc chặt chẽ với các anh chị em và gia đình của họ, những người vẫn ở lại. Trong suốt quãng đời còn lại của ông bà tôi, họ coi mình là những người lưu vong chính trị với trách nhiệm duy trì ý tưởng về một Ukraina độc lập, đã tồn tại lần cuối, trong một thời gian ngắn, trong và sau sự hỗn loạn của Cách mạng Nga năm 1917. Giấc mơ đó vẫn tồn tại đến thế hệ sau, và trong một số trường hợp là thế hệ sau nữa.

.

Người mẹ quá cố của tôi đã trở về quê hương của bà vào thập niên 1990, khi Ukraina và Nga, cùng với 13 nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ khác, trở thành các quốc gia độc lập. Rút ra kinh nghiệm của mình với tư cách là một luật sư ở Canada, bà đã từng là giám đốc điều hành của Tổ chức Pháp lý Ukraina, một tổ chức phi chính phủ mà bà đã giúp thành lập nên.

Mẹ tôi sinh ra trong một trại tị nạn ở Đức trước khi gia đình di cư đến miền Tây Canada. Họ có thể nhận được thị thực nhờ chị gái của ông tôi, người đã nhập cư giữa các cuộc chiến tranh. Thế hệ của bà, và một làn sóng người Ukraina định cư trước đó, vốn đã được các chính phủ kế tiếp của Canada tích cực cho nhập cư, họ muốn được định cư trên các thảo nguyên rộng lớn của Manitoba, Saskatchewan và Alberta.

.

Ngày nay, cộng đồng người Ukraina của Canada, với 1,25 triệu người, lớn hơn đáng kể về tỷ lệ phần trăm dân số so với cộng đồng ở Hoa Kỳ, đó là lý do tại sao cộng đồng này cũng là lực lượng chính trị quan trọng hơn nhiều. Và điều đó có lẽ giải thích cho thực tế là trong khi không có người Mỹ gốc Ukraina nào trong danh sách đen của Điện Kremlin, bốn trong số mười ba người Canada được chọn ra đều là người gốc Ukraina: ngoài tôi, thành viên Quốc hội James Bezan, Thượng nghị sĩ Raynell Andreychuk., và Paul Grod, người không có vai trò bầu cử quốc gia, nhưng là người đại diện cho người Ukraina tại Quốc hội Canada.

Tôi đã bị Nga đưa vào danh sách những người không được hoan nghênh với tư cách là một người đóng ba vai trò: nhà hoạt động xã hội người Canada gốc Ukraina, chính trị gia (tôi được bầu vào Quốc hội năm 2013 để đại diện cho Vùng trung tầm Toronto), và nhà báo với một loạt bài phóng sự dài vốn thường xuyên làm mất lòng Điện Kremlin, kể từ khi tôi đưa tin về cuộc chiến tàn bạo của Moscow ở Chechnya vào thập niên 1990, và tôi cũng viết một cuốn sách về sự trỗi dậy của giới tài phiệt Nga. Tôi đã phỏng vấn chính Putin vào năm 2000, ngay sau khi ông nhậm chức tổng thống. Vào năm 2011, khi ông quyết định nhậm chức tổng thống từ đồng minh chính trị của mình, Dmitry Medvedev, tôi đã viết một chuyên mục trên tờ New York Times, lập luận rằng nước Nga của Putin đang trên đường trở thành một chế độ độc tài chính thức mà cuối cùng sẽ dễ bị ảnh hưởng bởi sự nổi dậy của quần chúng.

.

Cho đến tháng 3, không điều gì trong số này ngăn cản tôi nhận được visa Nga. Trong một vài lần, tôi đã được mời tham gia các ban điều hành tại Diễn đàn Kinh tế Quốc tế St.Petersburg, phiên bản của Điện Kremlin nhái theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới tại Davos. Sau đó, vào năm 2013, Medvedev đã đồng ý để tôi phỏng vấn ông trong một cuộc họp báo ngắn dành cho các nhà lãnh đạo truyền thông tại cuộc họp thường niên thực sự ở Davos.

Đó hóa ra là năm cuối cùng khi Nga, mặc dù có xu hướng chuyên quyền và bài ngoại ngày càng tăng của giới lãnh đạo, nhưng cùng với các nền dân chủ lớn của phương Tây và Nhật Bản vẫn là một thành viên có vị thế tốt trong Khối G-8. Nga trong những ngày đó cũng là một phần của nhóm toàn cầu ưu tú mà Goldman Sachs đã mệnh danh là BRIC – từ viết tắt của Brazil, Nga, Ấn Độ và Trung Quốc – những cường quốc thị trường mới nổi được kỳ vọng sẽ thúc đẩy nền kinh tế thế giới phát triển. Putin đang tính đến khoản kinh phí xa hoa trị giá 50 tỷ USD cho Thế vận hội mùa đông Sochi 2014 để củng cố thêm vị thế của Nga trên vũ đài quốc tế.

.

Chuyến bay của Tổng thống Viktor Yanukovych từ Ukraina khi đối mặt với cuộc nổi dậy Maidan, diễn ra vào đêm trước của ngày bế mạc Thế vận hội mùa Đông đó, khiến Putin ngạc nhiên và phẫn nộ. Trong lời tán dương của mình, như Putin tự hào nhớ lại trong một chiến dịch của chính phủ Nga vào tháng 3 năm 2015, ông đã đáp lại bằng cách ra lệnh tiếp quản Crimea sau một cuộc họp kéo dài suốt đêm. Điều đó xảy ra vào rạng sáng ngày 23 tháng 2 năm 2014, ngày diễn ra đêm chung kết của Thế vận hội Sochi. Chiến tranh xâm lược, chiếm đóng và thôn tính sau đó hóa ra là sự khởi đầu nghiệt ngã của một kỷ nguyên mới, và có thể là khởi đầu của một cuộc chiến tranh lạnh mới, hoặc tệ hơn.

.

.

Cuộc khủng hoảng bùng phát cách đây một năm rưỡi thường được giải thích là do Putin khai thác sự chia rẽ giữa đa số người Ukraina chủ yếu nói tiếng Nga ở các khu vực phía Đông và miền Nam đất nước, và những người chủ yếu nói tiếng Ukraina – vốn chiếm đa số ở phía Tây và vùng trung tâm. Tiếng Nga gần giống với tiếng Ukraina.

.

Trong khi yếu tố ngôn ngữ là có thật, nó thường được đơn giản hóa quá mức ở một số khía cạnh: những người nói tiếng Nga hoàn toàn không ủng hộ Putin hoặc theo chủ nghĩa ly khai; Những người nói tiếng Nga và tiếng Ukraina có sự tương đồng về mặt địa lý; và hầu như tất cả mọi người tại Ukraina ít nhất có hiểu biết thụ động về cả hai ngôn ngữ. Để làm cho vấn đề phức tạp hơn, tiếng Nga là ngôn ngữ đầu tiên của nhiều dân tộc Ukraina, chiếm 78% dân số (nhưng ngay cả danh mục đó cũng bị mờ, bởi vì nhiều người tại Ukraina có cả gốc Ukraina và gốc Nga). Tổng thống Petro Poroshenko là một ví dụ – ông luôn hiểu tiếng Ukraina, nhưng chỉ học nói tiếng Ukraina vào năm 1996, sau khi được bầu vào Quốc hội; và tiếng Nga vẫn là ngôn ngữ nội bộ của gia đình Poroshenko. Điều này cũng đúng trong gia đình của Arseniy Yatsenyuk, thủ tướng Ukraina. Tác phẩm văn chương hay nhất về cuộc nổi dậy Maidan cho đến nay được viết bằng tiếng Nga: “Nhật ký Ukraina,” của Andrey Kurkov, tiểu thuyết gia người Nga gốc Ukraina, sống tại Kiev.

.

Về khía cạnh cuối cùng, gia đình của tôi, một lần nữa, khá điển hình. Bà ngoại của tôi, sinh ra trong một gia đình giáo sĩ Chính thống giáo ở miền Trung Ukraina, lớn lên nói tiếng Nga và tiếng Ukraina. Tiếng Ukraina là ngôn ngữ chính của nơi nương tựa gia đình mà cuối cùng bà tìm thấy ở Canada, nhưng bà và ông tôi nói tiếng Ukraina và tiếng Nga cũng như tiếng Ba Lan, vốn có thể thay thế cho nhau và trôi chảy như nhau. Khi họ kể chuyện, việc họ trích dẫn từng nhân vật bằng ngôn ngữ gốc của họ là điều tự nhiên. Hôm nay tôi cũng làm điều tương tự với tiếng Ukraina và tiếng Anh, mẹ tôi đã dạy tôi nói được cả hai thứ tiếng, như tôi đã dạy ba đứa con của mình đúng như vậy.

*

Đối với chính những người Ukraina, mặc dù ít thường xuyên hơn đối với cả nước, mối quan hệ ngôn ngữ này đôi khi là một lợi thế. Nikolai Gogol, được người Ukraina biết đến với cái tên Mykola Hohol, là con trai của một nông dân giàu có của Ukraina. Các tác phẩm đầu tiên của ông là bằng tiếng Ukraina, và ông thường viết về Ukraina. Nhưng ông đã bước vào nền văn học thế giới với tư cách là một nhà văn Nga, một kỳ tích mà ông khó có thể đạt được nếu “Những linh hồn chết” được viết bằng ngôn ngữ mẹ đẻ của ông. Tương tự như vậy, nhiều người Ukraina dân tộc thiểu số đã thành công ở Nomenklatura của Liên Xô, nơi những người được gọi là “em trai” của những người Nga cầm quyền này có một vị trí đáng tin cậy và đặc quyền, sánh ngang với vai trò của người Scotland trong Đế quốc Anh.

.

Nhưng sự quen thuộc cũng có thể sinh ra sự khinh thường. Mối quan hệ họ hàng của Nga với người Ukraina thường cuối cùng lại trở thành nỗ lực tiêu diệt họ. Những điều này xuất hiện từ cuốn sách “Ems Ukaz” năm 1876 của Sa hoàng Alexander II, cấm sử dụng tiếng Ukraina trên báo in, trên sân khấu hoặc trong các bài diễn thuyết công cộng và Valuev ukaz vào năm 1863 khẳng định rằng “tiếng Ukraina chưa bao giờ tồn tại, không tồn tại, và không thể tồn tại, ”đối với nạn đói mang tính diệt chủng của Stalin vào thập niên 1930.

Tóm lại, trở thành người nói tiếng Nga tại Ukraina không tự động ngụ ý khao khát được phục tùng Điện Kremlin hơn là nói tiếng Anh tại Ireland hoặc Scotland có nghĩa là ủng hộ liên minh chính trị với nước Anh. Như Kurkov viết trong “Nhật ký” của mình: “Dù gì thì bản thân tôi cũng là người Nga, là công dân thuộc dân tộc Nga của Ukraina. Nhưng tôi không phải là ‘người Nga’, bởi vì tôi không có điểm chung nào với nước Nga và nền chính trị của nước này. Tôi không có quốc tịch Nga và tôi không muốn điều đó”.

.

Điều đó nói lên rằng, sự thật là những người ở cả hai phe của sự chia rẽ chính trị đã cố gắng tuyên bố lòng trung thành của họ thông qua phương tiện ngôn ngữ. Ngay sau khi Yanukovych bị lật đổ và tự lưu đày, những người theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan trong Quốc hội đã thông qua luật biến tiếng Ukraina trở thành ngôn ngữ quốc gia duy nhất – một cử chỉ chính trị tự hủy hoại và xúc phạm vô cớ đối với một bộ phận lớn dân chúng. Tuy nhiên, dự luật ngôn ngữ gây tranh cãi chưa bao giờ được tổng thống đương quyền ký thành luật.

.

Nhiều người dân có tư tưởng công dân cũng chống lại các động thái phân cực như vậy. Để sửa đổi hành động của Nghị viện, trong vòng 72 giờ, người dân Lviv, thủ đô của miền Tây nói tiếng Ukraina, đã tổ chức một ngày nói tiếng Nga, trong đó cả thành phố đưa ra một điểm biểu tượng là chuyển sang ngôn ngữ khác của đất nước.

.

Chưa đầy hai tuần sau khi sắc lệnh về ngôn ngữ được ban hành, nó đã bị hủy bỏ, mặc dù không phải trước khi Putin có cơ hội kiếm được nhiều tiền từ nó.

.

Sự mờ nhạt của bản sắc ngôn ngữ và dân tộc phản ánh mối quan hệ địa lý và lịch sử giữa Ukraina và Nga. Nhưng mối quan hệ đó cũng đã làm nảy sinh, trong số nhiều người ở Nga, một mối ác cảm sâu sắc với chính ý tưởng về một quốc gia Ukraina thực sự độc lập và có chủ quyền.

.

Người Nga coi Ukraina là cái nôi của nền văn minh của họ. Ngay cả cái tên cũng bắt nguồn từ đó: đế chế rộng lớn của người Czars phát triển từ Kievan Rus, một liên minh lỏng lẻo gồm các bộ lạc của người Slav trong thời Trung cổ.

.

Những sự ràng buộc cũng mang tính thời đại và cá nhân. Hai nhà lãnh đạo Liên Xô – Nikita Khrushchev và Leonid Brezhnev – không chỉ dành những năm đầu tại Ukraina mà còn nói tiếng Nga với giọng Ukraina đặc trưng. Mối liên hệ lịch sử này là lý do tại sao người kế nhiệm thời hậu Xô-viết của họ, Vladimir Putin, đã có thể xây dựng được sự ủng hộ rộng rãi của quần chúng ở Nga để đắc cử Tổng thống – và như bây giờ ông đang cố gắng tái tạo – “Novorossiya” (Nước Nga mới) trong Ukraina.

.

Khi gạ bán chính cái chính sách theo chủ nghĩa xét lại của mình cho công chúng Nga, Putin đã miêu tả những người Ukraina trân trọng nền độc lập của họ và muốn gia nhập châu Âu và chấp nhận các giá trị dân chủ phương Tây mà nước này là đại diện cho con tốt của NATO và bị NATO lừa gạt – hoặc tệ nhất là biến thành tân Quốc xã. Kết quả là, nhiều người Nga đã bị lừa khi coi Washington, London và Berlin là những kẻ đang tạo ra âm mưu tiêu diệt nước Nga.

.

Sự bội thực này được cho là biện pháp ấn tượng nhất của Putin đối với chiến thuật Nói dối quy mô lớn của Liên Xô. Thông qua sự độc quyền ảo của mình đối với các phương tiện truyền thông Nga, Putin đã lật tẩy sự thật về những gì đã xảy ra cách đây một phần tư thế kỷ: việc Liên Xô tan rã không phải là kết quả của sự thao túng của phương Tây mà là do sự thất bại của nhà nước Xô-viết, kết hợp với những sáng kiến của các nhà lãnh đạo theo chủ nghĩa cải cách của Liên Xô, những người vốn đã nhận được sự ủng hộ rộng rãi từ công dân của họ. Hơn nữa, khác với âm mưu chia rẽ Liên Xô, các nhà lãnh đạo phương Tây vào cuối thập niên 1980 và đầu thập niên 1990 đã sử dụng ảnh hưởng của mình để cố gắng duy trì sự tồn tại của cả hai phía.

.

Mọi chuyện bắt đầu với Mikhail Gorbachev, người, khi lên nắm quyền năm 1985, đã quyết tâm phục hồi một nền kinh tế xơ cứng và hệ thống chính trị bằng “perestroika” (nghĩa đen là xây dựng lại), “glasnost” (cởi mở), và dân chủ hóa.

.

Gorbachev tin rằng những chính sách này sẽ cứu được Liên Xô. Thay vào đó, chúng gây ra phản ứng dây chuyền dẫn đến sự sụp đổ của nó. Bằng cách làm dịu đi phong cách quản lý theo kiểu bàn tay sắt truyền thống vốn có trong công việc của mình, Gorbachev đã trao quyền cho những nhà cải cách khác – đặc biệt là đối thủ truyền kiếp của ông là Boris Yeltsin – người không muốn xây dựng lại Liên Xô mà là phá bỏ nó.

.

Các hành động của họ tỏa ra từ Moscow đến thủ đô của các nước cộng hòa thuộc Liên Xô khác – đặc biệt nhất là Kyiv (khi đó được hầu hết thế giới biết đến với tên tiếng Nga là Kiev). Các nhà cải cách dân chủ và những người bất đồng chính kiến tại Ukraina đã nắm bắt cơ hội để thúc đẩy chương trình nghị sự của riêng họ – tự do hóa nền chính trị và tự do hóa nhà nước Ukraina – để đất nước của họ có thể vĩnh viễn thoát khỏi sự sai khiến của Điện Kremlin.

.

Tuy nhiên, họ cũng là người thực dụng. Thừa nhận rằng sau nhiều thế kỷ bị Moscow cai trị, ý thức dân tộc của Ukraina yếu trong khi Đảng Cộng sản của họ mạnh, họ đã cắt đứt sự thỏa thuận ngầm với giới lãnh đạo chính trị Ukraina: đổi lấy sự ủng hộ của những người cộng sản cho nền độc lập, phe đối lập dân chủ sẽ trì hoãn các yêu cầu của họ đối với cải cách chính trị và kinh tế.

.

Đến năm 1991, lực lượng ly khai ở Liên Xô đã bắt đầu xuất hiện. Putin, khi viết lại lịch sử, sẽ khiến thế giới tin rằng Hoa Kỳ đang cổ vũ và ngầm ủng hộ chủ nghĩa ly khai. Ngược lại, Tổng thống George HW Bush lo ngại rằng sự tan rã của Liên Xô sẽ gây mất ổn định một cách nguy hiểm. Ông ta đã đưa tin về Gorbachev và công cuộc cải cách của chủ nghĩa Cộng sản và hoài nghi về Yeltsin. Vào tháng 7 năm đó, Bush đi đầu tiên đến Moscow để ủng hộ Gorbachev, sau đó đến Ukraina, nơi vào ngày 1 tháng Tám, ông có bài phát biểu trước Quốc hội Ukraina, kêu gọi cử tọa của mình hãy cho Gorbachev một cơ hội để cùng nhau duy trì Liên bang Xô-viết đang cải tổ: “Người Mỹ sẽ không ủng hộ những người đòi độc lập để thay thế chế độ chuyên chế xa rời bằng chế độ chuyên quyền địa phương. Họ sẽ không hỗ trợ những người cổ vũ chủ nghĩa dân tộc tự sát dựa trên lòng thù hận sắc tộc”.

.

Vào thời điểm đó, tôi đang sống tại Kiev, làm phóng viên cho các tờ báo ‘The Financial Times’, ‘The Economist’ và ‘The Washington Post’. Nghe Bush nói trong phòng họp báo của Quốc hội, tôi cảm thấy ông đã hiểu sai về sự đồng thuận ngày càng tăng tại Ukraina. Điều đó càng trở nên rõ ràng hơn ngay sau đó khi tôi phỏng vấn các nghị sĩ Ukraina, tất cả đều bày tỏ sự phẫn nộ và khinh miệt đối với Bush vì họ đã đứng về phía Gorbachev. Bài phát biểu, mà William Safire, phụ trách chuyên mục của New York Times, đặt tên một cách đáng nhớ là “Bài phát biểu của tay đần độn từ Kiev”, cũng gây phản tác dụng ở Hoa Kỳ, gây phản cảm đối với những người Mỹ gốc Ukraina và những cộng đồng người gốc Đông Âu khác, có thể đã làm tổn hại đến cơ hội tái đắc cử của Bush, khiến ông phải ủng hộ những nhóm gốc Ukraina và Đông Âu này.

.

Nhưng Bush không phải là người biện hộ cho chủ nghĩa Cộng sản. Bài phát biểu của ông bị ảnh hưởng nặng nề bởi Condoleezza Rice, không phải là một động thái mềm mại đáng chú ý, và nó lặp lại tiếng nói của Người đàn bà sắt của Vương quốc Anh, Margaret Thatcher, người mà, vào một năm trước đó, đã nói rằng bà không thể tưởng tượng được việc mở đại sứ quán Anh tại Kiev hơn là tại San Francisco.

.

Tầm quan trọng của tính toán sai lầm của phương Tây, và của Gorbachev, trở nên rõ ràng chưa đầy một tháng sau đó. Vào ngày 19 tháng Tám, một nỗ lực thiếu kiên nhẫn của những người theo đường lối cứng rắn của Nga nhằm lật đổ Gorbachev đã gây ra cuộc tranh giành sự thoát khỏi tầm ảnh hưởng của Moscow tại các nước cộng hòa không thuộc Nga, đặc biệt là ở các nước Baltic và Ukraina. Vào ngày 24 tháng Tám, tại Kiev, các nghị sĩ, vốn từng nghe Bush diễn thuyết vào ba tuần trước đó, lúc này đã bỏ phiếu để giành lại nền độc lập.

.

Ba tháng sau đó, tôi ngồi trong căn hộ dành cho người đọc thân tại Kiev – trên một con phố lát đá cuội nơi nhà văn người Nga Mikhail Bulgakov từng sinh sống – lăng nghe lời cầu xin trên truyền hình của Gorbachev về việc người dân Ukraina đừng ly khai. Ông gọi bà ngoại của mình, người (giống như của tôi) là người Ukraina; ông kể về tuổi thơ hạnh phúc của mình ở Kuban ở miền Nam nước Nga, nơi phương ngữ địa phương gần với tiếng Ukraina hơn là tiếng Nga. Ông trích dẫn – bằng tiếng Ukraina có thể đọc được – một câu thơ của Taras Shevchenko, một nông nô được thả tự do vào thế kỷ XiX, người đã trở thành nhà thơ đại diện cho chủ nghĩa quốc gia của Ukraina. Gorbachev đã cố kìm nước mắt khi phát biểu.

Đó là ngày 30 tháng 11 năm 1991. Ngày hôm sau, 92% người Ukraina tham gia cuộc trưng cầu dân ý toàn quốc đã bỏ phiếu cho độc lập. Đa số ở mọi khu vực của đất nước bao gồm cả Crimea (nơi 56% đã bỏ phiếu để tách ra) ủng hộ việc ly khai.

.

Hai tuần sau, Tổng thống Ukraina Leonid Kravchuk gặp Yeltsin, người lúc đó là tổng thống được bầu của Liên bang Nga. Họ cùng với Tổng thống Belarus đã ký hiệp định chính thức giải thể Liên bang Xô-viết. Gorbachev, người đã bắt đầu quá trình mà ông không thể kiểm soát, đã mất chức và mất đất nước của mình. Những ngôi sao đỏ đã rụng xuống từ ngọn tháp của Điện Kremlin, lá cờ ba màu của Nga được kéo lên thay cho lá cờ búa liềm. Yeltsin đã thay thế vị trí của Gorbachev tại Kremlin và dọn vào ở trong dinh thự mà Putin đang ở ngày nay.

.

Vào lúc này, cả hai sự trớ trêu cùng tồn tại. Đầu tiên, Yeltsin – người đã phát hiện ra Putin tự tay chọn Putin làm người kế nhiệm – sẽ không thể tạo ra sự trỗi dậy của chính nước Nga như là quốc gia độc lập nếu Ukraina cũng không háo hức muốn thoát khỏi tự do. Thứ hai, thế giới gần như chắc chắn sẽ không bao giờ nghe nói về Putin nếu không có việc Liên Xô giải thể, mà Putin đã gọi là “thảm họa địa chính trị lớn nhất của thế kỷ XX”.

.

.

Sau đó đến giai đoạn khó khăn. Sau khi giải thể Liên bang Xô-viết, cả Moscow và Kiev đều phải đối mặt với ba thách thức trước mắt, rộng lớn và mới lạ: làm thế nào để thiết lập chế độ nhà nước thực sự và nền độc lập cho các quốc gia vừa mới thành lập của họ; tạo ra nền dân chủ hiệu quả với cơ chế kiểm tra và cân bằng, và nền pháp quyền; và thực hiện chuyển đổi từ nền kinh tế chỉ huy cộng sản sang chủ nghĩa tư bản. Hoàn thành cả ba nhiệm vụ cùng một lúc là điều cần thiết, nhưng nó đã được chứng minh là không thể. Kết quả là, giống như những gia đình bất hạnh của Tolstoy, Nga và Ukraina đều thất bại theo cách riêng của mình.

.

Sự sai lầm của nước Nga thời hậu Xô-viết xảy ra dưới hình thức như thể bị quỷ ám, mặc dù cả nhóm lãnh đạo đầu tiên của họ – nhóm các nhà kinh tế học được Yeltsin gọi là những nhà cải cách trẻ tuổi – sẵn sàng quyết tâm cao để đạt được ưu tiên hàng đầu của họ: đưa nước Nga từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường. Họ đã đạt được rất nhiều thành tựu, đặt nền móng cho sự phục hồi kinh tế của Nga trong thiên niên kỷ mới. Nhưng trên con đường cải cách, họ đã đạt được các thỏa thuận, đáng kinh ngạc nhất là việc giao tài sản nhà nước khổng lồ cho các nhà tài phiệt để đổi lấy sự ủng hộ chính trị của họ, điều mà cuối cùng đã biến nước Nga thành một chế độ phi dân chủ và làm mất uy tín của chính ý tưởng dân chủ đối với người dân Nga.

.

Con đường thất bại của Ukraina bắt đầu với thỏa hiệp năm 1991 giữa những người cải cách dân chủ và sự thành lập của Đảng Cộng sản Ukraina. Liên minh chiến thuật đó đã được chứng minh là vừa có thể phát triển rực rỡ vừa có thể tự diệt vong. Giá trị của nó là ngay lập tức – Ukraina trở thành một quốc gia có chủ quyền, miễn là Nga chấp nhận. Chi phí chỉ được tiết lộ dần dần, nhưng nó cao đáng kinh ngạc.

.

Giống như Yeltsin của Nga, một cựu ứng cử viên của Bộ Chính trị, ban lãnh đạo mới của Ukraina được tạo nên từ những di tích của giới lãnh đạo thời Xô-viết: Leonid Kravchuk, Tổng thống đầu tiên của Ukraina, từng là Trưởng ban Tuyên giáo của Đảng Cộng sản tại Cộng hoà Ukraina thuộc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô-viết; người kế nhiệm của ông, Leonid Kuchma, đã từng là giám đốc của nhà máy lớn tại Dnipropetrovsk chuyên chế tạo tên lửa SS-18, thế hệ tên lửa hạt nhân thứ mười của Lực lượng Tên lửa Chiến lược Liên Xô. Một khi siêu cường từng phát triển mạnh mẽ bỗng dưng biến mất, những người này và hầu hết những người xung quanh họ, đã tiếp nhận lòng yêu nước của người Ukraina, sớm chứng tỏ họ là những người nhiệt tình, kiên quyết và khôn ngoan ủng hộ nền độc lập của Ukraina. Việc quay lại với chủ nghĩa dân tộc của người Ukraina ở họ mang tính cơ hội mạnh mẽ – nó cho phép họ duy trì, thậm chí nâng cao quyền lực chính trị của mình và mang lại lợi ích bổ sung cho khối tài sản cá nhân khổng lồ. Nhưng vì nhiều nhà lãnh đạo của Ukraina thời hậu Xô-viết có mối liên hệ tình cảm thực sự với đất nước của họ, họ cũng tự hào về việc xây dựng chủ quyền của Ukraina, điều này khiến họ mâu thuẫn với một số đồng sự cũ của họ ở Nga, bao gồm cả vị đồng nghiệp cuối cùng mà họ sẽ phát hiện ra, Vladimir Putin.

.

Thật không may, cam kết của họ đối với địa vị nhà nước không phù hợp với bất kỳ tầm nhìn thống nhất nào về cải cách kinh tế, và họ đi theo dự án thông thường thời hậu Xô-viết là làm giàu cho bản thân và phe nhóm của họ. Kết quả là, ngoài tình trạng tham nhũng lớn, còn do sự quản lý của nền kinh tế kém cỏi. Hiệu quả kinh tế của Nga trong hai thập kỷ sau khi chủ nghĩa cộng sản sụp đổ là tốt nhất; trong khi đó Ukraina đã hoàn toàn suy sụp.

Nhưng khi nói đến dân chủ, tình thế đã đảo ngược. Mặc dù thoả ước giữa các nhà cải cách Ukraina và Đảng Cộng sản đã để lại dấu ấn, như giai cấp lãnh đạo của Liên Xô được biết đến, về cơ bản vẫn còn nguyên vẹn, nhưng hóa ra nó lại trở nên đáng kể – và thật đáng thương – không thể kiểm soát nền độc tài. Đảng Cộng sản Ukraina và KGB, với quan hệ chính thức bị cắt đứt với Moscow, đã không được chuẩn bị để tự hành động một cách hiệu quả. Thay vì hình thành các cấp bậc để cai trị đất nước, các nhóm cầm quyền đã thâm nhập vào các phe nhóm cạnh tranh liên kết với các thành phố và khu vực lớn. Kết quả là một quốc gia mới sinh đã vô tình trở thành đa nguyên, cho phép nền dân chủ hình thành qua những vết nứt trong sự kiểm soát của chế độ. Bằng chứng của điều đó đến vào năm 1994 khi Kravchuk thất bại trong chiến dịch tái tranh cử. Việc ông có thể bị bỏ phiếu miễn nhiệm là một cột mốc quan trọng, dù còn sớm, đối với nền dân chủ non trẻ tại Ukraina. Đó là điều mà Nga, với hệ thống chính trị chuyên chế có nguồn gốc sâu xa hơn, vẫn chưa đạt được.

.

Điều đó nói rằng, những gì tiếp theo không chính xác là đáng khích lệ. Người kế nhiệm Kravchuk, Leonid Kuchma, bắt đầu quay ngược bánh xe lịch sử, quấy rối phe đối lập và giới truyền thông. Sau khi phục vụ tối đa hai nhiệm kỳ 5 năm theo hiến pháp, Kuchma đã có thể tiến hành cuộc bầu cử năm 2004 để ủng hộ người đứng đầu của ông, Viktor Yanukovych, người đang là thủ tướng.

.

Nhưng cả Kuchma và Yanukovych đã đánh giá quá cao khả nằn thao túng cử tri của họ – và họ đã đánh giá thấp xã hội dân sự. Trong cái được gọi là Cách mạng Cam, người Ukraina đã cắm trại ở Maidan – quảng trường trung tâm tại Kiev – và yêu cầu một cuộc bầu cử mới. Họ đã giác ngộ.

.

Rồi một tình huống trớ trêu thực sự bi thảm. Đối thủ của Yanukovych và đối cực là Viktor Yushchenko, một nhà kinh tế học rất được kính trọng và là cựu lãnh đạo ngân hàng trung ương. Ông là người đấu tranh cho nền dân chủ Ukraina. Phần lớn vì lý do đó, ông bị nhiều người ở Nga ghét bỏ và sợ hãi, đặc biệt là trong nhóm chóp bu chính trị của Putin. .

Yushchenko bị đầu độc vào đêm trước của cuộc bỏ phiếu. Nỗ lực để giành lại mạng sống, ông bị thương tật vĩnh viễn, nhưng ông đã chiến thắng trong cuộc bầu cử. Tuy nhiên, Yushchenko sau đó đã làm một công việc tồi tệ đến mức Yanukovych, người đã thất bại trong việc trở thành tổng thống do gian lận vào năm 2004, cuối cùng đã được bầu một cách công bằng và công khai vào năm 2010.

.

Trong bốn năm tiếp theo dưới sự cầm quyền của Yanukovych, nhà nước Ukraina đã trở nên tham nhũng và lạm dụng quyền chính trị nhiều hơn so với những năm cuối cùng của nhiệm kỳ tổng thống Kuchma. Tuy nhiên, di sản của sự thỏa hiệp năm 1991 giữa các nhà dân chủ và các chính phủ Ukraina sau này vẫn tồn tại nhờ sự thành công của ít nhất hai mục tiêu chính của nó: duy trì nền hòa bình cho quốc gia và duy trì sự tồn tại của nền dân chủ. Hai năm trước, khi Ukraina kỷ niệm hai mươi hai năm trở thành quốc gia độc lập, thời kỳ dài nhất trong lịch sử hiện đại, nước này đã – vì tất cả những rắc rối của mình – ít nhất cũng tránh được chủ nghĩa ly khai bạo lực trong biên giới của mình, ngoại trừ cuộc chiến tranh với Nga. .

.

Sau đó, vào tháng 11 năm đó, trận đại hồng thủy xảy ra chấn động đầu tiên.