CAMBRIDGE –Trong một cuộc thăm tại Bắc Kinh hồi tháng 10 tôi luôn bị hỏi sự phê phán Trung Hoa mới đây cuả phó tổng thống Mỹ Mike Pence có ý nghĩa như một tuyên bố chiến tranh lạnh mới hay không?.Tôi trả lời là Mỹ và Trung đang bước vào một giai đoạn mới trong mối quan hệ. Nhưng nói bóng gió là chiến tranh lạnh thì sẽ dẫn đến lầm lẫn.
Trong cuộc chiến tranh lạnh, Mỹ và Liên Xô đã chiã hàng chục ngàn vũ khí vào nhau và hai nước không có quan hệ mậu dịch hay văn hoá. Ngược lại Trung quốc có kho nguyên tử giới hạn,kim ngạch thương maị giữa Mỹ – Trung lên đến 500 tỉ USD, hơn 350.000 sinh viên và trên 3 triệu du khách Trung hoa mỗi năm đến Mỹ..Nên diễn giải mối bang giao song phương hiên nay đúng hơn là một sự „canh tranh hợp tác“ .
Từ khi chấm dứt thế chiến thứ hai, mối quan hệ hai nước đã trải qua 3 giai đoạn. Và mỗi giai đoạn kéo 20 năm.20 năm thù nghịch sau chiến tranh Triều Tiên.Tiếp theo chụyển qua giai đoạn hợp tác giới hạn chống Liên xô qua chuyến Hoa du nổi tiếng của Tổng Thống Nixon vào năm 1972.
Cụộc chiến tranh lạnh kết thúc khời động cho giai đoạn thứ ba hợp tác kinh tế với việc Mỹ gíup đỡ Trung hội nhập nền kinh tế toàn cầu và gia nhập Tổ chức thương mại thế giới vào năm 2001. Tuy nhiên trong thập niên đầu hậu chiến tranh lạnh Chính quyền Bill Clinton đã có biện pháp phòng ngừa như tăng cường liên minh Mỹ Nhật, cải thiện bang giao với Ấn Độ.
Nay, từ 2017 chiến lược an ninh quốc gia Mỹ, tập trung vào sự cạnh tranh của các cường quốc mà Trung quốc và Nga Xô bị xem là đối thủ chính của Mỹ.
Trong khi nhiều nhà phân tích Trung đổ trách nhiệm giai đoạn thứ tư cho Tổng Thống Trump thì Chủ tịch nhà nước Tập Cận Bình cũng không hẳn vô tội. Ông này đã bỏ đường lối khôn ngoan của Đặng Tiểu Bình là Trung quốc không nên biểu hiện qúa đáng trên trường quốc tế, huỷ bỏ hạn chế nhiêm kỳ Chủ tịch nuớc, và công bố „giấc mơ Trung quốc“ một cách mang nặng tinh thần dân tộc. Tưởng như Tập đội nón đỏ mang hàng chữ „Làm Trung Hoa vĩ đại trở lại“ (Make china grear again). Trươc bầu cử Tổng Thông 2016, dư luận tại Mỹ đối với Trung quốc đã không tốt. Những tuyên bố cường điệu và áp thuế của Trump chỉ là dầu đổ thêm vào ngọn lửa đang bập bùng.
Trật tự thế giới cởi mở góp phần cho Trung quốc phát triển kinh tế nhanh va giảm nghèo đáng kể.Tuy nhiên nước này đã lạm dụng luật chơi trong lãnh vực thương mại. Trung quốc bao cấp các doanh nghiệp nhà nước, do thám kinh tế và đòi hỏi các công ty ngoại quốc phải chuyển nhượng sở hữu tinh thần cho đối tác nội địa. Trong khi đa số chuyên viên kinh tế lập luận Trump phạm sai lầm khi tập trung vào sự thiếu hụt thương maị song phương, thì cũng có nhiều người hỗ trợ những chỉ trích của ông về những nỗ lực của Trung quốc đang thách đố ưu thế công nghệ kỹ thuật của Mỹ. Ngoài ra sức mạnh quân sự của Trung Hoa đang đặt ra mức độ an ninh gây tổn hại cho mối bang giao song phương.
Giai đoạn quan hệ thứ tư này ít nhiều phản ảnh một cuộc tranh chấp thương mại tưạ như cuộc xung đột mới đây của Mỹ với Gia Nã Đại về nhập hàng vào thị trường sữa Gia Nã Đại, chứ không phải là chiến tranh lạnh vì mức độ lệ thuộc lẩn nhau rất lớn.
Một vài phân tích gia nhận định giai đoạn thứ tư này đánh dấu khời đầu một cuộc xung đột, theo đó một bá quyền củng cố sẽ bước vào cụôc chiến chống lại một bá quyền đang trỗi dậy.Trong giải thích về cuộc chiến Peloponnesus,sử gia Thucydies cho rằng sự sợ hãi của Sparta trước sự trỗi dậy Ahten đã gây ra chiến tranh. Các phân tích gia này tin rằng sự trỗi dậy của Trung quốc đang tạo ra nỗi lo ở Mỹ. Họ so sánh tình trạng tương tự của Thế chiến thứ nhất khi nước Đức trỗi dậy tạo nguy cơ cho sự bá quyền Anh. Tuy nhiên nguyên nhân thế chiến thứ nhất phức tạp hơn, bao gồm nhiều lý do khác như sức mạnh của Nga lúc đó củng làm Đức sợ. Chủ nghiã quốc gia dâng cao ở vùng Balkan và nhiều nước khác và những rủi ro cố tình gây ra cuả Vương quốc Habsburg nhằm chống lại sự suy vong .
Một điểm còn quan trọng hơn nữa là trong năm 1900 mức sản xuất kỹ nghệ Đức đã vượt hẳn Anh. Trong khi Tổng sản lượng nội đia GDP của Trung quốc (tính theo Dollar) hiện chỉ bằng 3/5 nền kinh tế Mỹ. Mỹ có thời gian và phương tiện để chế ngự sự gia tăng sức mạnh của Trung quốc nhiều hơn Anh so với Đức. Trung quốc còn bị giới hạn trong một hệ thống cân bằng sức mạnh ở Á châu.Nhật,(nền kinh tế lớn thứ ba trên thế giới) và Ấn Độ (dân số sẽ vượt Trung hoa trong thời gian gần) không muốn bị Trung quốc thống trị.
Nếu chấp nhận sự sợ hãi mà Thucidies diễn tả, thì một sự tiên đoán tự đắc có lẽ không cần thiết cho nước Mỹ. May mắn các dự đoán ý kiến cho thấy công luận Mỹ chưa nhìn nhận sự thể hiện kích động Trung quốc là kẻ thù mạnh bạo như Liên xô trong thời chiến tranh lạnh.
Mỹ và Trung quốc không đe dọa sự sinh tồn đối với nhau như Hitler của Đức và Stalin của Liên xô. Trung quốc không đứng trước cuộc đổ bộ vào Mỹ và cũng chẳng ép Mỹ ra khỏi Tây Thái Bình Dương nơi mà nhiều nước mừng sự hiện diện của Mỹ. Nhật, một bộ phận quan trong của chuỗi đảo phòng thủ tuyến đầu đang đàm nhận 3/4 chi phí cho 50.000 lính Mỹ trú đóng trong nước.
Chuyến viếng thăm Tokio mới đây của tôi đã xác nhận quan điểm cùa tôi là Liên minh Mỹ mạnh nếu Trump duy trì điều này và triển vọng Trung quốc đẩy Mỹ ra khỏi Tây Thái Bình Dương hay thậm chí có thể thống trị thế giới thì rất mỏng manh. Mỹ sở hữu những con bài chiến lược tốt và không cần tự tạo cho mình cảm giác sợ hãi Thucydides .
Tuy nhiên còn một chiều hướng khác chuyển biến giai đoạn thứ tư này thành một „sự cạnh tranh hợp tác“ thay vì chiên tranh lạnh. Trung và Mỹ đang đứng trước những thách đố xuyên quốc gia và chỉ giải quyết được với sự hỗ tương lẩn nhau. Sự biến đổi khí hậu,Mực nước biển dâng cao theo quy luật vật lý, chứ không theo chính trị. Và các tệ trạng từ buôn nha phiến,ma túy đến bệnh truyền nhiễm đi qua biên giới không kiểm soát, tất cả đòi hỏi các nền kinh tế lớn phải cộng tác để ngăn chặn những mối nguy cơ này.
Một vài khía cạnh bang giao mang tính chất một cuộc chơi ai cũng được cả. An ninh quốc gia Mỹ sẽ đòi hỏi sức mạnh cùng Trung quốc, chứ không trên Trung quốc. Vấn đề chính là Mỹ có thể hiểu khaí niệm „Cạnh tranh hợp tác“ hay không. Chúng ta vừa đi và vừa nhai kẹo cao su được không?. Trong thời chủ nghiã quốc gia dân tuý, các nhà chính trị rất dễ kích động sợ hãi về một cuộc chiến tranh lạnh.
Joseph S. Nye, GS Đại Học Harvard, Mỹ: The cooperative Rivalry of US-China Relations (Projekt Syndicates 6.11.2018)
Tác giả: Joseph S. Nye
Người dịch: Vũ Ngọc Yên
Joseph S Nye quả xứng danh là giáo sư đại học Havard.Dưới ngòi bút của ông,con sói dữ Tập cận Bình biến thành con dê ngoan ,khoác thêm cho nó tấm áo chàng đẹp đẽ của chàng hiệp sĩ đang thổi” bập bùng ngọn lửa CÁCH MẠNG DÂN TỘC”; còn Donald Trump, kẻ muốn chấn chỉnh lại luật chơi của nền kinh tế toàn cầu,chống lại lối làm ăn gian manh của bọn chệt thành ra kẻ” đổ thêm dầu vào lửa” bởi vì ông Trump đã có những “tuyên bố cường điệu và áp thuế” bọn chúng.
Nye đã lơ đẹp hành động hung hăng của bọn chệt lấn chiếm các đảo,đá trong vùng biển đông,diễn ra từ mấy chục năm nay, rồi biến các đảo,đá này thành những căn cứ quân sự để vừa uy hiếp các nước trong vùng vừa đe dọa tuyến đường hàng hải,hàng không của mọi quốc gia xử dụng con đường xuyên biển đông để vận chuyển. Tệ hại hơn nữa, khi Phi Luật Tân đưa vấn đề ra tòa án quốc tế La Haye để đòi lại công bằng,bọn chệt đã bất chấp phán quyết của tòa này khi tòa nhìn nhận chủ quyền của Phi đối với các đảo đá trong vòng tranh chấp và lý thú hơn nữa, chính phủ của tổng thống Obama đã tuyên bố:” Nước Mỹ không đứng về phe nào cả” và”nước Mỹ không để bị lôi cuốn vào cuộc tranh chấp chỉ vì mấy con cá và mấy hòn đá” Người ta tự hỏi có phải đây là thái độ mà Nye đã gợi ý là “vừa đi vừa nhai kẹo cao su” để giải quyết tranh chấp trên thế giới, vậy bọn chệt có vừa đi vừa nhai kẹo cao su để giải quyết tranh chấp với Phi .
Nye lại khéo léo vuốt ve tự ái dân Mỹ:” GDP của chệt chỉ mới bằng 3/5 GDP Mỹ,” rồi ru ngủ họ luôn:”kho vũ khí nguyên tử của chệt còn giới hạn lắm” và “Trung Quốc không đứng trước cuộc đổ bộ vào Mỹ” Thế nhưng, nếu có người đặt câu hỏi là: Những yếu tố Nye nêu lên đó có phải là những định đề bất biến? Với đà vỗ béo hiện nay của chệt , chẳng mấy lúc mà cái GDP của tàu cộng sẽ là 7/5 , 10/5 so với Mỹ,(thằng TCB đã tuyên bố: đến năm 2025,hàng hóa của thế giới này sẽ Made in China hết) khi đã có tiền,cái kho nguyên tử của tàu chệt sẽ không còn giới hạn nữa và chuyện đổ bộ vào Mỹ không nhất thiết phải bằng quân sự, Nye sẽ nói sao ?
Cái lối lý luận đổi trắng thay đen,treo đầu heo bán thịt chó của bọn học phiệt này không xa lạ với chúng ta : trong suốt những năm chiến tranh tại Việt Nam,giai đoạn 1960-1975, với sự giúp súc của người Mỹ , người dân miền nam đã đổ biết bao xương máu,chiến đấu để bảo vệ miền nam,bảo vệ chính thể cộng hòa chống lại sự xâm lăng của bọn công sản bắc Việt muốn áp đặt lên người dân miền nam chế độ cộng sản sắt máu , vậy mà, ở phương tây, một bọn học phiệt khác đã gọi đó là cuộc “chiến tranh bẩn thỉu” vì ” nước Mỹ hùng mạnh lại đi ăn hiếp một bắc Việt bé nhỏ, yếu nghèo”, bất chấp sự kiện hiển nhiên là cả một khối cộng sản quốc tế đứng sau lưng nó, tiếp sức cho chúng nó nào vũ khí nào tiếp liệu,cả người nữa,để chúng nó có thể dốc cho đến người Việt cuối cùng vào công cuộc xâm chiếm miền nam.Họ Hồ được tôn xưng là nhà Giair Phóng,đi xa hơn nữa,chúng còn muốn dựng lên một thứ tòa án kiểu Nuremberg để xét xử tội ác của đế quốc Mỹ khi các cuộc hành quân của họ gây ra thiệt hại sinh mạng cho một số thường dân , nhưng không hề nhắc đến tội ác của nhà giải phóng Hồ Chí Minh,giết cả trăm ngàn người trong cải cách ruộng đất,chôn sống nhiều ngàn người trong trận chiến Mậu Thân,hàng trăm ngàn thường dân bị bộ đội cộng sản tàn sát khi chạy loạn trong mùa hè đỏ lửa 1972.Cuối cùng thì sao? Nước Mỹ đã bỏ của chạy lấy người như chúng ta đều đã biết.
Nước Mỹ có sức mạnh,cái sức mạnh mà giúp cho thì sống,bỏ mặc thì chết như trường hợp của Việt ,Miên,Lào .Thế nhưng sức mạnh đó cũng cần phải được củng cố để nó lúc nào cũng”trên người” chớ không phải “cùng người,”thì mới mong duy trì được một trật tự trên thế giới. người ta chỉ mong sao nước Mỹ biết xử dụng sức mạnh đó để tạo phước cho muôn dân như câu nói : đem nước lớn phụng sự nước nhỏ thì bảo vệ được cả thiên hạ.Cái bếp lửa bập bùng của TCB đã trở thành trận hỏa hoạn cho các nước trong vùng đông Á rồi ,không nên vừa đi vừa nhai kẹo cao su với chệt cộng nữa, nên bằng mọi cách mà dập nó đi.Cái nhà ông Nye này đúng là đồ mẹ mìn.
Người Mỹ đang làm một chuyện đội đá vá trời, đó là bắt TQ phải tuân thủ luật chơi quốc tế. Làm sao mà các chú chệt có thể chìu ý TT Trump, khi nghề ăn gian, nói dối, chơi lòn, đánh lén đã ăn sâu vào tiềm thức của các chú? Không những thế, chệt biết hễ chơi theo đúng luật là các chú sẽ thua, thua ngay từ đầu và sẽ không bao giờ ngóc đầu lên nổi.
TT Trump có nhượng bộ để chệt tiếp tục chơi láu cá hay không? Tôi nghĩ là không. Chiến tranh thuơng mãi sẽ còn kéo dài, nhưng cuối cùng, chệt sẽ phải nhượng bộ hoặc chiến tranh sẽ xảy ra.
Làm ăn với chệt thì chỉ có dẫm đạp lên nhau để giành phần hơn, làm gì có chuyện “cạnh tranh- hợp tác”, không lẽ Mỹ không biết chuyện đó!