Ngay thềm năm mới, những tin tức trên báo chí Ba Lan cho thấy 1 khung cảnh không mấy tốt đẹp liên quan tới cuộc sống của những người nước ngoài ở đây.
Mở đầu là vụ việc 1 thanh niên Ba Lan 21 tuổi bị đâm chết bằng dao trước cửa quán bán đồ ăn do người gốc Algerie làm chủ. Chủ quán và anh nhân viên người Tunesia được cho là liên quan trực tiếp tới cái chết cậu thanh niên Ba Lan.
Vụ việc xảy ra vào đêm giao thừa. Những điều tra sau đó cho hay, anh chàng Ba Lan đã lấy 2 chai Coca Cola của quán, rồi bỏ chạy mà không trả tiền. Anh Tunesia 26 tuổi đang làm việc ở đây đã đuổi theo, xô xát xảy ra và sau đó những nhát dao oan nghiệt đã kết thúc cuộc sống của 1 người trong số họ.
Vấn đề nằm ở chỗ, người ‘kết thúc cuộc sống’ lại là dân bản xứ, kẻ bị tình nghi gây án là 1 thanh niên nước ngoài, mà bản thân gốc gác Tunesia của anh ta đã đủ khiến cho xã hội dễ bùng nổ một cơn thịnh nộ. Bởi, mới trước đó ít ngày, một đồng hương của anh đã gây ra vụ thảm sát bằng xe tải ở Berlin và nạn nhân đầu tiên chính là người tài xế Ba Lan.
Phản ứng ‘man rợ’
Ngay sớm ngày 01/01/2017 hàng trăm người Ba Lan đã tới bao vây quán Kebab Prince ở thị trấn Ełk, nơi xảy ra án mạng. Họ la hét, chửi bới, ném đá, đập phá quán ăn, rồi reo hò trong tiếng vỡ loảng xoảng của những tấm kính. Những khẩu hiệu đề cao tinh thần dân tộc, bài ngoại, đuổi người nước ngoài cút đi, thậm chí đòi mạng đổi mạng được nhiều người trong đám đông tỏ ý tán thưởng.
Những người dân địa phương không dừng ở đó, họ kéo tới 1 quán ăn khác được cho là cũng của anh Algerie nọ và đập luôn cái quán ăn thứ 2 này.
Cảnh sát địa phương tới can thiệp sau đó đã bị những người đang trong cơn kích động mạnh chống trả bằng chai lọ, gạch đá. Vụ lộn xộn đã khiến 28 người dân địa phương xộ khám. Hiện cả 2 người, chủ nhà hàng và cậu nhân viên Tunesia đều đang bị giam giữ để điều tra. Phản ứng quá kích này bị cho là ‘man rợ’ và không thích hợp với một xã hội hiện đại.
Theo tờ Wyborcza, tuần đầu tiên của năm mới đã xảy ra ít nhất 6 vụ tấn công nhằm vào người nước ngoài, trong đó có vụ ở các thành phố lớn như Lódz, Poznań hay thủ đô Warsaw. Những người bị tấn công đều thuộc nhóm các quốc gia Hồi Giáo hoặc có ngoại hình khiến người ta liên tưởng tới công dân của các nước này.
Các nạn nhân, trong đó có sinh viên đang theo học ở Ba Lan, đều bị đánh đập vô cớ, thậm chí bị gán ghép cho chữ ISIS hay ‘Asam’.
Tình trạng tấn công người nước ngoài, nhất là công dân của các nước Hồi Giáo đã có từ đôi năm trở lại đây và ngày càng có xu hướng gia tăng. Chỉ trong 8 tháng đầu năm 2016 có 493 vụ việc được ghi nhận liên quan tới phân biệt chủng tộc, nhiều hơn cùng kỳ năm trước đó 41 vụ.
Những vụ việc mà báo chí phản ánh không chỉ liên quan tới tấn công bằng vũ lực mà có thể bằng lời nói mang tính xúc phạm hay chửi bới, thóa mạ. Những sắc dân bị tấn công bao gồm Thổ Nhĩ Kỳ, Maroc, Tunesia, Syria, thậm chí Ấn Độ.
Vài tháng trước đây, 1 đoạn video clip được mạng xã hội tại Ba Lan chia sẻ rầm rộ và nhân vật ‘anh hùng cứu mỹ nhân’ trong đó được ca ngợi như người hùng. Đoạn băng ghi lại cảnh 2 cô gái châu Á, không rõ có phải người Việt Nam hay không, đã bị 1 kẻ càn quấy đe dọa, dùng lời lẽ xúc phạm. Việc xảy ra trên tầu điện và một người đàn ông có mặt trên tàu đã ra che chắn, bảo vệ 2 cô và giúp họ thoát khỏi kẻ gây rối.
Khi phe cựu hữu thắng thế
Có thể nói, cũng như nhiều nước thuộc Đông và Trung Âu, Ba Lan không phải là quốc gia có truyền thống về người nhập cư. Nếu các ‘đế quốc già cỗi’ có mối quan hệ với các sắc dân khác từ thời buôn bán nô lệ hay thời kỳ thuộc địa thì Ba Lan là quốc gia non trẻ trong vấn đề này. Mấy thập niên dưới chế độ cộng sản, việc giao du gần như chỉ khép kín trong khối; những năm chuyển sang thể chế dân chủ, kinh tế Ba Lan lại chưa đủ mạnh để lôi cuốn người nhập cư, trừ công dân của một số quốc gia nghèo khó hơn.
Môi trường xã hội càng trở nên kém thân thiện với người nhập cư khi đảng dân tộc cực hữu “Pháp Luật và Công Lý” lên cầm quyền. Ngay khi nắm quyền vào cuối năm 2015, chính phủ theo đường lối dân tộc cực hữu đã xóa bỏ các cam kết nhận người tị nạn từ Trung Đông theo hạn ngạch được phân bổ bởi EU.
Cũng kể từ khi đảng này nắm quyền, các cuộc tuần hành cổ xúy cho tinh thần dân tộc tăng lên đáng kể, về số lượng cũng như về mức độ cuồng tín. Mặc dù đảng cầm quyền dường như chỉ muốn loại bỏ nhóm nhập cư từ các quốc gia Hồi Giáo vì cho rằng nó gắn liền với nguy cơ khủng bố, nhưng việc đề cao tinh thần dân tộc của họ đã ít nhiều ảnh hưởng tới cách nhìn nhận của xã hội trước vần đề sắc tộc.
Ngay sau những vụ việc vừa qua, Bộ trưởng Nội vụ Ba Lan, Mariusz Błaszczak vẫn khẳng định rằng các vụ tội phạm vì lý do thù ghét chủng tộc “chỉ là số ít” và chính quyền đang nỗ lực để ngăn chặn chúng.
Chính quyền có thể vẫn luôn luôn nỗ lực, nhưng con số các vụ bạo lực liên quan tới sắc tộc liên tục tăng lên khiến không chỉ người nước ngoài mà những công dân muốn sống trong một xã hội dân chủ và cởi mở đều cảm thất bất an.
Công bằng
Truyền thông nói chung từ xưa tới nay thường bị chi phối bởi những sự kiện mang tính bề nổi, mà nếu không tỉnh táo dễ dẫn tới những ngộ nhận. Mấy trăm người tới đập phá quán Kebab Prince mặc dù là hiện tượng đáng lo ngại, nhưng may mắn thay họ không phải là đại diện cho bộ mặt của xã hội Ba Lan.
Ngay sau khi xảy ra vụ việc, trên Internet đã xuất hiện lời kêu gọi giúp đỡ tài chính cho chủ quán để khắc phục hậu quả của vụ đập phá. Lời kêu gọi đã lập tức được hưởng ứng và thu được một số tiền nhất định. Chủ quán, thực ra là công dân Ba Lan, gốc Algerie đã từ chối nhận khoản trợ giúp này và đề nghị chuyển tới một trại trẻ mồ côi. Các sự trợ giúp tài chính từ cộng đồng cũng diễn ra với các trường hợp bị hành hung khác.
Mặc khác, nếu theo dõi ý kiến trên các trang mạng có thể thấy, rất nhiều bạn đọc đã khách quan và công bằng khi đưa ra những nhận xét.
Theo đó, có những ý kiến cho rằng, lỗi ở nạn nhân; rằng chính cậu thanh niên 21 tuổi kia đã gây chuyện trước và gánh chịu hậu quả do chính những rắc rối do mình gây ra. Anh này đã ăn cắp chai Cola, đã buông lời xúc phạm người nước ngoài trước và sức chịu đựng của con người chỉ có hạn.v.v.
Nhiều ý kiến cũng công khai bày tỏ sự thất vọng với việc chính quyền quay lưng với người nhập cư từ các nước Trung Đông đang bị chiến tranh, loạn lạc. Họ nhắc lại việc người Ba Lan đã được cứu giúp như thế nào dưới thời cộng sản và hiện nay hàng triệu người Ba Lan vẫn đang tràn sang các quốc gia giầu có như Hà Lan hay Anh.
Bên cạnh những phản ứng trên mạng, dưới sự kêu gọi của giới văn nghệ sĩ và một số nhà hoạt động xã hội, ở một vài thành phố đã có các cuộc tuần hành với thông điệp ‘chống phân biệt chủng tộc’, ‘chống bạo lực’ vào 2 ngày cuối tuần vừa rồi.
Cũng cần nói thêm, hiện ở Ba Lan có khoảng 1 triệu người nhập cư từ các nước phía Đông như Ucraine, Nga, Litwa, Bạch Nga và họ được xã hội tiếp nhận một cách khá cởi mở bởi sự tương đồng về văn hóa, sắc tộc cũng như ngôn ngữ. Lượng người nhập cư này giúp cho thị trường lao động Ba Lan giữ được sự cân bằng sau sự ra đi ồ ạt của khoảng 2 triệu lao động Ba Lan qua các nước phương Tây trong thập niên vừa qua sau khi Ba Lan gia nhập EU.
Mạc Việt Hồng
