Cơn sóng thần Virus Vũ Hán ập đến lần hai. Cả nhân loại lại cùng nhau đứng lên hiên ngang kháng cự.
Ngày 9/11/2020, một tuần sau ngày bầu cử Mỹ, công ty dược Pfizer của Mỹ và BioNTech của Đức tuyên bố: Vaccine mRNA mang tên BNT162b2, an toàn và hiệu quả trên 90%, sẽ có mặt trước cuối năm nay.
Ngày 16/11/2020, hãng dược Moderna của Mỹ công bố: Vaccine mRNA đã hoàn tất thử nghiệm lâm sàng giai đoạn ba, hiệu quả 94.5%.
Vậy vaccine mRNA là gì? Nó khác với những loại vaccine truyền thống ra sao? Có hiệu quả và an toàn không? Phải chờ bao lâu nữa? Hy vọng bài viết này giải đáp phần nào những thắc mắc trên.
“Gai tử thần”
Để hiểu được vaccine mRNA là gì, xin điểm qua đôi nét về cấu trúc của virus corona. Nó có tên chính thức là SARS-CoV-2, gây ra đại dịch Covid -19 khởi nguồn từ Vũ Hán, Hồ Bắc, Trung Quốc vào cuối năm 2019.
SARS-CoV-2 hình cầu, có đường kính nhỏ hơn đường kính của cọng tóc 1.000 lần. Bên trong chứa khoảng 30.000 phân tử mRNA là bộ chỉ huy mọi hoạt động của nó. Bên ngoài được bao bọc bởi một màng glycolipids, gọi nôm na là màng mỡ. (Mỡ hòa tan bởi xà phòng. Đó là lý do tại sao phải rửa tay bằng xà phòng thường xuyên.) Bên ngoài màng, nhú lên những gai hình vương miện. Trên đỉnh vương miện lại đâm ra những gai nhọn nhỏ hơn. Các nhà virus học gọi những chiếc gai nhọn này là “Spike protein” (Gai protein) được mệnh danh là “Gai tử thần.”
“Nụ hôn của thần chết”
Mọi cuộc xâm lăng của SARS-CoV-2 vào vật chủ đều bắt đầu từ ‘’Gai tử thần.’’ Thoạt đầu, “Gai protein” dính hay hôn lên màng tế bào vật chủ. Đó là “Nụ hôn của thần chết.” Sau nụ hôn, màng tế bào bị phá vỡ. Virus lao vào trong, thực hiện những cuộc cướp bóc các bào quan rất tàn bạo để sinh tồn.
Bẻ gãy “Gai tử thần”
Từ ngày đầu mùa dịch, các nhà virus học, vaccine học của Mỹ và phương Tây đã tìm cách bẻ gãy “Gai tử thần.” Trong 30.000 chuỗi phân tử mRNA đã được nêu trên, thì có một phân tử chịu trách nhiêm tổng hợp lên “Gai tử thần.” Vậy, người ta copy lại cấu trúc của phân tử mRNA này để sản xuất vaccine.
Khi mRNA đưa vào cơ thể, hệ miễn dịch nhận dạng và sinh ra kháng thể. “Gai tử thần” bị bẻ gãy. Hay nói cách khác, khi virus thâm nhập vào cơ thể, nó bị tước vũ khí ngay lập tức, không thể thực hiện được “nụ hôn của thần chết.” Vaccine mRNA ra đời từ giả thuyết này.
Vaccine mRNA có an toàn không?
Vaccine được sử dụng từ năm 1889. Nó được sản xuất theo lộ trình: Nuôi cấy vi khuẩn hay virus (gọi chung là kháng nguyên) trong môi trường nhân tạo. Sau đó, nó bị vô hiệu hóa, rồi tiêm hoặc chủng vào cơ thể người.
Hệ miễn dịch của cơ thể nhận mặt, làm quen với kháng nguyên rồi tự luyện tập và sinh ra kháng thể. Khi bệnh dịch xảy ra, hệ miễn dịch nhận ra mặt kẻ thù (kháng nguyên), và huy động kháng thể tới chiến đấu.
Lần này, cũng trên nguyên lý đó, nhưng người ta không dùng cả con virus mà chỉ dùng một phân tử mRNA chịu trách nhiệm sinh ra “Gai protein” để sản xuất vaccine. Đây là sự khác nhau căn bản giữa mRNA vaccine và vaccine truyền thống.
Như vậy, vaccine mRNA sẽ an toàn hơn, ít phản ứng phụ, ít biến chứng, tránh được những tai biến chết người mà chúng ta thường gặp.
Vaccine mRNA có hiệu quả không?
Vaccine đã chặn đứng những đại dịch đầy chết chóc như: sởi, ho gà, viêm phổi, cúm, tả, bại liệt, lao v.v. Nhưng với SARS-CoV-2 thì còn rất mới, chưa hề có vaccine trước đây.
Một điểm khác nhau căn bản và quan trọng giữa vaccine mRNA và vaccine truyền thống là: Vacccine truyền thống kích hoạt lymphocytes B (tế bào B) để sinh kháng thể; trong khi, vaccine mRNA nhắm tới lymphocytes T (tế bào T).
Tế bào B chỉ sinh ra kháng thể, nhưng tế bào T đóng nhiều vai trò quan trọng trong quá trình miễn dịch và miễn dịch trung gian tế bào. Hay nói cách khác, tế bào B chống virus một cách đơn độc bằng phản ứng kháng thể kháng nguyên. Ngược lại, tế bào T biết huy động nhiều lực lượng, nhiều phương tiện, biết hợp đồng binh chủng, thiện chiến hơn, và lỳ đòn hơn.
Do đó, các nhà khoa học cho rằng vaccine mRNA có hiệu quả cao hơn, và tác dụng lâu dài hơn so với vaccine truyền thống.
Một cuộc cách mạng vaccine?
Như vậy, vaccine truyền thống và vaccine mRNA có hai điểm căn bản khác nhau: 1) Vaccine truyền thống dùng cả con virus/vi khuẩn để làm sản xuất vaccine. Trong khi vaccine mRNA chỉ dùng phân tử mRNA đã được lựa chọn cẩn thận. 2) Vaccine truyền thống kích hoạt hệ miễn dịch chủ yếu nhằm vào tế bào B. Trong khi vaccine mRNA kích hoạt tế bào T. Đây là hai điểm sáng đầy hứa hẹn của vaccine mRNA trong tương lai.
Chỉ trong vòng 10 tháng, từ khi bộ mã di truyền của Virus Vũ Hán được công bố, mà vaccine mRNA đã ra đời là một thành tựu phi thường của nhân loại.
Nếu thành công, vaccine mRNA dập tắt đại dịch Covid -19, và sẽ mở ra một kỷ nguyên mới về vaccine, dịch tễ và cả điều trị ung thư. Có thể, đây sẽ là một cuộc cách mạng vaccine. Nghĩa là, mọi vaccine truyền thống đã có trước đây có nguy cơ bị hủy, để thiết kế lại.
Tuy vậy, đây là lần đầu tiên trong lịch sử y khoa của nhân loại, vaccine mRNA được sản xuất và sử dụng. Còn quá mới, và quá sớm để nói về hiệu quả và an toàn. Đó là chưa kể tới giá cả, vận chuyển, phân phối và bảo quản tới vùng hẻo lánh.
Bác sỹ Anthony Fauci, cố vấn dịch tễ cho nămđời tổng thống Mỹ nói rằng. Moderna và Pfizer công bố hiệu quả trên 90%, nhưng thực tế nếu hiệu quả 75% là quý lắm rồi.
Giới y khoa đều đánh giá vaccine mRNA của Pfizer và Moderna là dấu hiệu tốt lành, là ánh sáng ở cuối đường hầm để nhân loại thoát ra khỏi căn bệnh hiểm nghèo.
Ngày vaccine đến với mỗi người không quá xa. Cơn sóng thần Virus Vũ Hán sẽ bị chặn đứng. Tuy vậy, chúng ta đừng buông vũ khí: rửa tay, giữ khoảng cách xã hội, tránh tụ tập, tiệc tùng linh đình, đeo khẩu trang, và vệ sinh cá nhân vẫn là những vũ khí không đắt đỏ, tiện lợi nhưng hiệu quả rất cao và cũng rất an toàn.
Canada
November, 2020
Bài viết dễ hiểu.
Merci & chapeau 3x