Dòng thơ bình dân vô danh của người mất nước

Trong lần họp tổ dân phố,cán bộ hỏi:
Từ ngày Cách Mạng về bà con thấy thế nào?
Bà cụ giơ tay phát biểu:
Thưa cán bộ chúng tôi không còn bị Việt Cộng pháo kích bừa bãi nữa.
???!!!

Ngẫm nghĩ lai rai về thơ Quang Dũng

Có lẽ ngoài Nguyễn Bính ra, thì Quang Dũng là nhà thơ thứ hai gốc Bắc có câu thơ lời điệu thật thà chất phát như những nhà thơ ở trong Nam. Ở trong câu thơ của Quang Dũng không có sự chải chuốt hoa mỹ, câu thơ của ông khiến đọc giả có cảm giác ông nghĩ ra làm sao thì viết ra làm vậy.

Do đó, lời thơ của ông cứ thản nhiên đi vào lòng người như một cơn gió thoảng, nhẹ nhàng làm lay động những niềm riêng, biến những đè nén khổ đau nhung nhớ chất chứa trong lòng bao lâu thành những giọt lệ động khóe mắt một cách tự nhiên âm thầm.

Cũng vì vậy mà có lẽ từ trong gốc tối oan nghiệt của một dân tộc bị bại trận trước thảm họa cộng sản sau năm 1975, khi mà hai chục triệu con người Việt Nam Cộng Hòa bị nguyền rũa ra rả mổi ngày là một lũ Ngụy khốn nạn, tay sai cho đế quốc Mỹ; phải gồng minh gánh chịu mọi sự tàn bạo trả thù của đảng cộng sản Việt Nam lên đầu lên cổ , nhà nhà đều có người bị tù, hay có người bị cộng sản giết; nhà nhà đều chịu cảnh có người bị cộng sản cướp tài sản nhà cửa, nhà nhà đều trong ngóng những người thân di tản biền biệt tin tức….., lời thơ của Quang Dũng bổng tự nhiên nĩ non ray rứt ở đầu môi, và rồi những giọt lệ dù rơi trong âm thầm không ai biết nhưng cứ long lanh nặng trĩu mãi qua năm tháng.

Xin lấy một thí dụ như cảnh người chồng trong trại tù nhớ về người vợ di tản ra nước ngoài, ôm bụng đói ngâm khe khẻ những câu thơ sau của ông:

“Xa quá rồi em người mỗi ngả

Đôi bờ đất nước nhớ thương nhau

Em đi áo mỏng buông hờn tủi

Dòng lệ thơ ngây có dạt dào?”

( Đôi bờ- Quang Dũng)

Không biết ngày nào sẽ được thả, không biết sau ngày di tản, vợ con mình bây giờ ra sao, lời thơ của Quang Dũng cứ như cái “tuốt-nơ-vít” (tournevis) siết con ốc nhớ nhung càng lúc càng chặt vào lòng. Cũng từ trong tận cùng của chia lìa tan thương tù đày, người dân Việt Nam Cộng Hòa bại trận không khỏi nghẹn ngào khi ngâm khe khẽ hai câu:

“Thoáng hiện em về trong đáy cốc

Nói cười như chuyện một đêm mơ”

(Đôi bờ- Quang Dũng)

Sau này, đoạn đầu của bài thơ “Đôi Bờ” của ông được nhạc sĩ Phạm Đình Chương trích ra và phổ nhạc trong bài nhạc “Đôi mắt người Sơn Tây”, hình như là vào năm 1970, được ca sĩ Thái Thanh hát tại phòng trà Đêm Màu Hồng rất hay, làm nức nỡ cả triệu thính giả tại Sài Gòn thời Việt Nam Cộng Hòa. Đoạn thơ đầu đó như sau:

“Thương nhớ ơ hờ, thương nhớ ai?

Sông xa từng lớp lớp mưa dài

Mắt kia em có sầu cô quạnh

Khi chớm thu về một sớm mai?”

Trải bao nhiêu năm tháng thăng trầm, bài hát phổ thơ Quang Dũng “Đôi mắt người Sơn Tây” của nhạc sĩ Phạm Đình Chương với giọng hát của ca sĩ Thái Thanh vẫn bất hũ, trở thành biểu tượng vàng son sáng chói của một Sài Gòn cờ Vàng không cộng sản, của một Sài Gòn đầy tình tự dân tộc, của một Sài Gòn là thiên đàng của Đông Nam Á, là biểu tượng của tự do và hạnh phúc! Cho đến giờ phút này, từ già đến trẻ, nếu ai có dịp nghe lại bài hát này do Thái Thanh hát, vẫn không khỏi xao xuyến bồi hồi. Điều này có lẽ thể hiện sự bất tử của một nền văn hóa mang tên Việt Nsam Cộng Hòa chăng ?

Quay trở lại bài thơ “Đôi bờ” của Quang Dũng, chúng ta thấy được gì trong niềm riêng của ông?

Đôi Bờ

Thương nhớ ơ hờ, thương nhớ ai?
Sông xa từng lớp lớp mưa dài
Mắt kia em có sầu cô quạnh
Khi chớm thu về một sớm mai?

Rét mướt mùa sau chừng sắp ngự
Kinh thành em có nhớ bên tê?
Giăng giăng mưa bụi quanh phòng tuyến
Hiu hắt chiều sông lạnh bến tề.

Khói thuốc xanh dòng khơi lối xưa
Đêm đêm sông Đáy lạnh đôi bờ
Thoáng hiện em về trong đáy cốc
Nói cười như chuyện một đêm mơ

Xa quá rồi em người mỗi ngả
Đôi bờ đất nước nhớ thương nhau
Em đi áo mỏng buông hờn tủi
Dòng lệ thơ ngây có dạt dào?

1948

Có thể mỗi người mỗi ý nhưng theo người viết thì bài thơ này là sự ray rứt khát khao mưu tìm hạnh phúc rất bình thường của một con người, không những mang tên “nhà thơ Quang Dũng” mà tên con người Việt Nam bình thường nhỏ bé! Tại sao phải gây ra chiến tranh mệnh danh “kháng chiến” để lời than thở nỉ non của những thệ hệ trẻ đối diện với cái chết bom đạn phải than thở trong cách biệt “Đêm đêm sông Đáy lạnh đôi bờ/Thoáng hiện em về trong đáy cốc/Nói cười như chuyện một đêm mơ.”

Ôi Tháng Tư Đen sao những vẫn thơ cứ mãi réo gào!

(Tạm ngưng ở đây …)

Nay kính

vết thương rỉ máu không lành

Ưá nước mắt !

Rằng Hay Thì Thật Là Hay

Nghe Ra Ngậm Đằng Nuốt Cay Thế Nào.